Στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης το 2023, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής φον ντερ Λάιεν επιβεβαίωσε ότι το μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων βρίσκεται στην ΕΕ. Με τον τρόπο αυτό, επανέλαβε μια υπόσχεση της ΕΕ που δόθηκε στην ιστορική Σύνοδο Κορυφής της Θεσσαλονίκης πριν από είκοσι χρόνια. Εκείνη την εποχή, οι καταστροφικοί Γιουγκοσλαβικοί πόλεμοι είχαν μόλις τελειώσει. Τα διεθνή σύνορα είχαν αλλάξει με την ανεξαρτησία του Μαυροβουνίου και αργότερα του Κοσσυφοπεδίου. Και επρόκειτο να λάβει χώρα ένα κύμα διεύρυνσης της ΕΕ, με δέκα χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης να προσχωρήσουν το 2004, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία το 2007 και την Κροατία το 2013. Η κινητήρια δύναμη πίσω από αυτή τη διαδικασία ήταν ένα ισχυρό όραμα για την επανένωση της ευρωπαϊκής ηπείρου. Αλλά και ισχυρή πολιτική βούληση στις χώρες της Κεντρικής, Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης να γίνουν μέλη της ευρωπαϊκής οικογένειας. Για παρόμοιους λόγους, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων είχαν το ίδιο κίνητρο να ενταχθούν στην ΕΕ.

Ωστόσο, είκοσι χρόνια μετά, τα Δυτικά Βαλκάνια δεν έχουν ακόμη ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μερικές φορές φαίνεται μάλιστα ότι η ένταξη στην ΕΕ έχει γίνει λιγότερο ελκυστική για την περιοχή από ό,τι πριν από δύο δεκαετίες.

Καθώς ο κόσμος και η ΕΕ αντιμετωπίζουν μια σειρά από κρίσεις τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η όρεξη της Ένωσης για διεύρυνση έχει μειωθεί. Ταυτόχρονα, ορισμένες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων επέδειξαν περιορισμένη πολιτική βούληση να εφαρμόσουν τις τόσο απαραίτητες μεταρρυθμίσεις της ΕΕ, δίνοντας στους σκεπτικιστές της διεύρυνσης στην Ένωση επιχειρήματα κατά της ένταξής τους. Συνολικά, η διαδικασία διεύρυνσης προχώρησε με βραδύτερο ρυθμό και με λιγότερο ορατά και απτά αποτελέσματα από τα αναμενόμενα, οδηγώντας σε απογοήτευση και αποξένωση από την ΕΕ. Η Ένωση και τα Δυτικά Βαλκάνια ηθελημένα ή ακούσια βρήκαν ένα μη ικανοποιητικό modus vivendi.

Το παράθυρο ευκαιρίας για μια γεωστρατηγική διεύρυνση

Από τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η ένταξη στην ΕΕ έχει γίνει ακόμη πιο ελκυστικός στόχος για τις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης - Ουκρανία, Μολδαβία και Γεωργία. Ταυτόχρονα, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων αντιμετωπίζουν άνευ προηγουμένου προκλήσεις για τη σταθερότητά τους καθώς και διογκωμένα διλήμματα εξωτερικής πολιτικής.

Ωστόσο, υπάρχει επίσης αυξημένη ευαισθητοποίηση για ένα νέο παράθυρο ευκαιρίας για τη διεύρυνση, αυξάνοντας τις προσδοκίες έναντι της ΕΕ.

Χαιρετίζουμε το γεγονός ότι η ΕΕ προσεγγίζει τώρα τη διεύρυνση από μια πιο γεωστρατηγική και λιγότερο γραφειοκρατική προοπτική από πριν. Η περσινή απόφαση να χορηγηθεί στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη το καθεστώς υποψήφιας χώρας βασίστηκε σε στρατηγικούς λόγους. Αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ότι η πολιτική διεύρυνσης είναι το ισχυρότερο μέσο σταθεροποίησης της ΕΕ. Τούτου λεχθέντος, μια νέα στρατηγική προσέγγιση της ΕΕ δεν θα μειώσει τα πρότυπα της διεύρυνσης. Η πλήρης εφαρμογή της μεταρρύθμισης παραμένει ουσιαστική.

Η παρούσα κατάσταση είναι μια ευκαιρία τόσο για την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και για τα Δυτικά Βαλκάνια να επιδείξουν περισσότερη στρατηγική προνοητικότητα, να ανακτήσουν πλήρως την αξιοπιστία τους όσον αφορά τη διεύρυνση και να ενισχύσουν την αμοιβαία εμπιστοσύνη, το οποίο είχε χαθεί με τα χρόνια.

Στην πραγματικότητα, θα πρέπει να γίνουν μερικά συγκεκριμένα βήματα χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση.

Πρώτον, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να ξεκινήσει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της ΕΕ με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους. Δεύτερον, το Μαυροβούνιο πρέπει να συνεχίσει τη μεταρρυθμιστική του πορεία στην ΕΕ, η οποία εξαρτάται από το σχηματισμό νέας κυβέρνησης στη χώρα. Τρίτον, οι διαπραγματεύσεις με την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία πρέπει να προχωρήσουν. Στη Βόρεια Μακεδονία, τα επόμενα βήματα εξαρτώνται από την ικανότητα της χώρας να περάσει τις απαιτούμενες συνταγματικές αλλαγές. Η τελευταία περίπτωση αποτελεί υπενθύμιση ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ και οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων πρέπει να διαδραματίσουν υπεύθυνο ρόλο και να απέχουν από την παρεμβολή διμερών προβλημάτων και διαφορών, που δεν σχετίζονται με τη διαδικασία προσχώρησης.

Για μια σταδιακή, ταχεία ενσωμάτωση των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ

Από την πλευρά της ΕΕ, η συζήτηση σχετικά με τις απαιτούμενες θεσμικές και οικονομικές προετοιμασίες για την ένταξη νέων μελών κερδίζει δυναμική. Αυτό, ωστόσο, δεν πρέπει να αποτελέσει πρόσχημα για την καθυστέρηση της διαδικασίας διεύρυνσης για τους εταίρους μας στα Δυτικά Βαλκάνια. Πρέπει να αρχίσουμε να εφαρμόζουμε τις υπάρχουσες προτάσεις για να επιταχύνουμε τη διαδικασία διεύρυνσης τώρα.

Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ θα πρέπει να είναι πιο ευφάνταστα στην προσαρμογή της διαδικασίας διεύρυνσης στις σημερινές ανάγκες. Η διαδικασία θα πρέπει να είναι λιγότερο περίπλοκη και πιο προσανατολισμένη στα αποτελέσματα. Πρέπει να το κάνουμε πιο απτό για τους πολίτες και να συνδέσουμε την πρόοδο των μεταρρυθμίσεων με συγκεκριμένα οφέλη. Χρειάζεται επίσης να συνεργαστούμε πιο δυναμικά με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, ώστε να αισθανθούν πραγματικά το χτύπημα της καρδιάς των Βρυξελλών. Από τον Ιούνιο του 2022, υπάρχει σαφής εντολή από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να προωθήσει τη σταδιακή ολοκλήρωση ήδη κατά τη διάρκεια της διαδικασίας διεύρυνσης. Τον Ιούνιο του 2023, ως «Φίλοι των Δυτικών Βαλκανίων» μαζί με τους συναδέλφους μας από την Τσεχία, την Ελλάδα, την Ιταλία και τη Σλοβακία, καλέσαμε τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να παρουσιάσουν μια σαφή ατζέντα για σταδιακή και ταχεία ολοκλήρωση με συγκεκριμένα βήματα εφαρμογής έως το 2024 και μετά. Αυτό θα πρέπει να βασίζεται σε δίκαιες και αυστηρές προϋποθέσεις και στην αρχή της αξίας. Βλέπουμε πολλές πιθανότητες από το να προσκαλούμε συχνότερα τους συναδέλφους μας από τα Δυτικά Βαλκάνια στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων για να ανοίξουμε πρόσθετους τομείς πολιτικής όπως η εκπαίδευση, η επιστήμη, οι μεταφορές ή το εμπόριο για τη σταδιακή εμπλοκή τους.

Η πραγματική αξία της διεύρυνσης της ΕΕ έγκειται στη μεταμορφωτική της ικανότητα: να βοηθά τις χώρες να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο για τους πολίτες τους και να δημιουργούν ευημερεύοντα περιβάλλοντα όπου οι νέοι μπορούν να εκπληρώσουν τα όνειρά τους. Τα Δυτικά Βαλκάνια και οι ανατολικοί εταίροι μας αξίζουν αυτή την ευκαιρία και οι πολίτες της ΕΕ θα επωφεληθούν από περισσότερη σταθερότητα και ευημερία πέρα από τα σημερινά σύνορα της ΕΕ. Η διεύρυνση της ΕΕ δεν είναι μία από τις πολλές πολιτικές επιλογές, είναι η γεωστρατηγική επιταγή της ημέρας.

*Tanja Fajon, Υπουργός Εξωτερικών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Σλοβενίας.

Alexander Schallenberg, Υπουργός Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων της Αυστρίας

Gordan Radman Grli, Υπουργός Εξωτερικών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Κροατίας