∆εν είναι µόνο οι ασπρόµαυρες φωτογραφίες που δείχνουν τους Τσάµηδες να υποδέχονται ως ελευθερωτές τους Γερµανούς στη Θεσπρωτία κρατώντας σηµαίες µε τη σβάστικα στα χέρια, ή αξιωµατικούς των ναζί να επιθεωρούν τµήµατα που οι ίδιοι είχαν σχηµατίσει για να πολεµήσουν στο πλευρό τους κατά των Ελλήνων. Είναι και γερµανικά στρατιωτικά έγγραφα-ντοκουµέντα που ήρθαν στο φως πρόσφατα, αποκαλύπτοντας το αιµατοβαµµένο φλερτ των Τσάµηδων µε το ναζιστικό Βερολίνο, µε στόχο τον αφανισµό του ελληνικού πληθυσµού και την προσάρτηση της περιοχής στη «Μεγάλη Αλβανία».
Η επίσηµη ηγεσία των Τσάµηδων στην Αλβανία υποστηρίζει προκλητικά σήµερα ότι την περίοδο της Κατοχής οι προγονοί τους στη Θεσπρωτία έκαναν αντιφασιστικό αγώνα(!), πολεµώντας τις ιταλικές και γερµανικές δυνάµεις. Ωστόσο, τα ντοκουµέντα είναι αδιαµφισβήτητα. Η συντριπτική πλειοψηφία των Τσάµηδων στην Ηπειρο όχι µόνο αντιµετώπισε ως ελευθερώτριες τις ιταλικές και γερµανικές -στη συνέχεια- δυνάµεις κατοχής, αλλά συνεργάστηκε µαζί τους σχηµατίζοντας ένοπλα τµήµατα που έδρασαν στο πλευρό τους κατά του ελληνικού πληθυσµού, ενώ η ηγεσία τους -το Συµβούλιο Αλβανικής ∆ιοίκησης (KSILA) µε επικεφαλής τον Μαζάρ Ντίνο πρωτοστάτησε στις εκτελέσεις σηµαντικών προσώπων της τοπικής κοινωνίας, στην Παραµυθιά και σε άλλες περιοχές της Θεσπρωτίας. Ο αριθµός των Ελλήνων στη λίστα των θυµάτων της θηριωδίας Γερµανών και Τσάµηδων την περίοδο 1941-1944 ξεπερνάει τους 500 σύµφωνα µε πρόχειρες εκτιµήσεις. Σε µια έκθεση υπηρεσίας του υπουργείου Εσωτερικών τον Ιανουάριο του 1948 αναφέρονται τα ονόµατα 516 ανθρώπων που εκτελέστηκαν, εννέα που απήχθησαν από Τσάµηδες, καθώς και εκατοντάδες συγκεκριµένες περιπτώσεις ληστειών, αρπαγών και καταστροφών κινητής και ακίνητης περιουσίας από ένοπλες τσάµικες οµάδες.
Η βία των Τσάµηδων κατά των Ελλήνων αποσκοπούσε αποκλειστικά και µόνο στην πολιτική και πολιτισµική απόσχιση της Θεσπρωτίας από το ελληνικό κράτος και την ένωσή της µε την Αλβανία στο πλαίσιο των υποσχέσεων του Βερολίνου προς το φιλοναζιστικό καθεστώς των Τιράνων για τη «νέα τάξη πραγµάτων» στα Βαλκάνια εφόσον νικητής του πολέµου θα αναδεικνύονταν οι ∆υνάµεις του Αξονα. Η ηγεσία των Τσάµηδων, έχοντας την υποστήριξη της στρατιωτικής µηχανής των Ιταλών αρχικά, και των Γερµανών στη συνέχεια, επιχείρησαν µε µεθόδους εθνοκάθαρσης να αφανίσουν τον ελληνικό πληθυσµό της Θεσπρωτίας, στοχεύοντας αρχικά στα πρόσωπα που αποτελούσαν την ηγεσία του τόπου. Η αρχή έγινε το 1942 µε τη δολοφονία του νοµάρχη Θεσπρωτίας Γεώργιου Βασιλάκου και συνεχίστηκε µε δολοφονίες προκρίτων στα χωριά του Φαναρίου και στην Παραµυθιά.
Τα ντοκουµέντα της συνεργασίας µε τους ναζί
Τα τελευταία χρόνια ο καθηγητής Παιδαγωγικής του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Αθανάσιος Γκότοβος ασχολήθηκε διεξοδικά µε τον ρόλο των Τσάµηδων την περίοδο 1941-1944, ερευνώντας γερµανικά αρχεία και φέρνοντας στο φως συγκλονιστικά ντοκουµέντα που δεν µπορούν να αµφισβητηθούν. «Τα ντοκουµέντα αυτά προέρχονται από τα γερµανικά στρατιωτικά αρχεία στην πόλη Φράιµπουργκ, όπου βρίσκονται όλοι οι φάκελοι των µονάδων που υπηρέτησαν την περίοδο 1943-1944 στην Ηπειρο. Από αυτά προκύπτει ξεκάθαρα ότι οι ηγέτες των Τσάµηδων αποδεδειγµένα συνεργάστηκαν µε τις ιταλικές και γερµανικές αρχές καθ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής και συµµετείχαν σε διώξεις, λεηλασίες, καταστροφές, καταδόσεις και µαζικές εκτελέσεις, η πιο γνωστή από τις οποίες υπήρξε η εκτέλεση 49 επιφανών κατοίκων της Παραµυθιάς στις 29 Σεπτεµβρίου 1943», λέει στο «ΘΕΜΑ» ο κ. Γκότοβος.
Οι διευκολύνσεις της γερµανικής κατοχικής αρχής προς τους ηγέτες των Τσάµηδων θα στηριχτούν στην αρχή της αµοιβαιότητας. Οι Τσάµηδες θα λάβουν µέρος σε όλες τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερµανών στην περιοχή µε στόχο να αφανίσουν τον ελληνικό πληθυσµό. Σε ένα από τα στρατιωτικά έγγραφα που έφερε στο φως ο κ. Γκότοβος, οι Γερµανοί αναφέρουν για τον ρόλο και τα προνόµια του Ντίνο: «Ο πρόεδρος του Εθνικού Αλβανικού Συµβουλίου της Τσαµουριάς, Μαζάρ Ντίνο, από την Παραµυθιά είναι διοικητής του αλβανικού λόχου της Τσαµουριάς. Βρίσκεται στην υπηρεσία του γερµανικού στρατού. Παρακαλούνται οι υπηρεσίες να παρέχουν στο εν λόγω πρόσωπο στήριξη και αρωγή. Εχει δικαίωµα επιβίβασης σε γερµανικά στρατιωτικά οχήµατα. Κατά τη διάρκεια απαγόρευσης της κυκλοφορίας έχει δικαίωµα να παραµένει στον δρόµο».
Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών (8/9/1943), η συνεργασία Τσάµηδων και Γερµανών κορυφώνεται κατά του ελληνικού πληθυσµού στην περιοχή της Θεσπρωτίας - και όχι µόνο. Μια συµπλοκή Γερµανών µε Ελληνες αντάρτες στη Σκάλα έξω από την Παραµυθιά έδωσε το πράσινο φως για την εκτέλεση των προκρίτων της πόλης. Η λίστα για τον αφανισµό της ηγεσίας της Παραµυθιάς συντάχτηκε καθ’ υπόδειξη του Μαζάρ Ντίνο, επικεφαλής του KSILA, και των συνεργατών του. Στις 27/9/1943 µεικτά αποσπάσµατα Γερµανών και Τσάµηδων συνέλαβαν 52 κατοίκους της πόλης, ανάµεσά τους και δύο κάτω των 18 ετών. Ο καθηγητής του Τµήµατος Μαθηµατικών του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Παναγιώτης Τσαµάτος µεγάλωσε στην Παραµυθιά, στον απόηχο και στη σκιά της οδυνηρής εκτέλεσης, αφού ανάµεσα στους νεκρούς ήταν ο ιερέας παππούς του και ο θείος του. «Το όνοµα του παπά-Βαγγέλη Τσαµάτου ήταν στη λίστα γραµµένο από καιρό. Οταν τον πήραν µεσάνυχτα από το σπίτι του, µαζί µε τον γιο του τον Νικόλα, η παπαδιά έτρεξε ξωπίσω για να του δώσει µια µάλλινη φανέλα. Εκείνος, βέβαιος για το ταξίδι που κινούσε της είπε: “Ασε τη φανέλα, παπαδιά. Εκεί που πάω δεν θα µου χρειαστεί”. Μόνο το πετραχήλι του, αυτό πήρε µαζί του. Τελικά πριν εκτελεστεί ο παπά-Βαγγέλης έψαλε τη νεκρώσιµη ακολουθία», λέει ο κ. Τσαµάτος, επισηµαίνοντας oτι οι πιο πολλοί από τους εκτελεσθέντες ήταν µεταξύ τους στενοί συγγενείς «Γονείς και παιδιά, αδέλφια, ανίψια και θείοι. Η οικογένεια του Βασίλη Τσούλα είχε το θλιβερό προνόµιο να χάσει τρία αδέλφια, τον Γάκη, τον Θόδωρο και τον Κώτσιο. Ανάµεσα στους µελλοθάνατους βρίσκονταν και δύο έφηβοι, ο Σπύρος Μπάρµας και ο Γιώργος Σωτηρίου, µε τους πατεράδες τους».
Το τέλος...
Μέχρι την τελευταία στιγµή το KSILA του Μαζάρ Ντίνο και η συντριπτική πλειοψηφία των Τσάµηδων ήταν απόλυτα ταυτισµένοι µε τους Γερµανούς, ακόµη και όταν ξεκίνησε να διαφαίνεται η νίκη των συµµάχων, πιστεύοντας ότι θα πετύχουν αν όχι την ένωση της Θεσπρωτίας µε την Αλβανία, την αυτονόµηση της περιοχής εντός των ελληνικών συνόρων. Μετά την κατάρρευση της ναζιστικής Γερµανίας η συντριπτική πλειοψηφία των Τσάµηδων επέλεξε να ακολουθήσει µαζικά τα γερµανικά υποχωρούντα στρατεύµατα προς τη γειτονική Αλβανία µέσω Σαγιάδας και Κονίσπολης, και να εκκενώσει την περιοχή φοβούµενη αντίποινα από τους Ελληνες. Οι Αλβανοί του Ενβέρ Χότζα, ωστόσο, δεν επεφύλαξαν και την καλύτερη υποδοχή στους φιλοναζιστές Τσάµηδες. Εκτέλεσαν τον Ντίνο ως συνεργάτη των Γερµανών και εκτόπισαν πολλούς από αυτούς στα βάθη της Αλβανίας.
Να σηµειωθεί ότι την άνοιξη του 1944, όταν ήταν πλέον ξεκάθαρο πως οι γερµανικές δυνάµεις θα αποχωρούσαν από την Ηπειρο, περίπου 30 Τσάµηδες που νωρίτερα επάνδρωναν ένοπλα τµήµατα του KSILA προσχώρησαν στον ΕΛΑΣ, αποτελώντας ουσιαστικά µια διµοιρία του λεγόµενου «µεικτού» τάγµατος του 15ου Συντάγµατος. Η εκ των υστέρων συµµετοχή µικρής οµάδας Τσάµηδων στον ΕΛΑΣ χρησιµοποιείται σήµερα ως επιχείρηµα της τσάµικης ηγεσίας στην Αλβανία για να αποδείξουν τον υποτιθέµενο αγώνα των προγόνων τους κατά των κατακτητών. Επίσης, για λόγους ιστορικής δικαιοσύνης θα πρέπει να αναφερθεί ότι υπήρξε µικρός αριθµός Τσάµηδων που όχι µόνο δεν ακολούθησαν το πλειοψηφικό ρεύµα συνεργασίας µε τις δυνάµεις κατοχής και δεν πήραν µέρος στα εγκλήµατα κατά του ελληνικού πληθυσµού, αλλά συµµετείχαν και στις αντιστασιακές οµάδες του Ζέρβα. Οι άνθρωποι αυτοί παρέµειναν και συνέχισαν τη ζωή τους στη Θεσπρωτία µετά το 1944, εντασσόµενοι πλήρως στην τοπική κοινωνία.
Μετά την απελευθέρωση το Ειδικό ∆ικαστήριο ∆ωσίλογων των Ιωαννίνων εκδίκασε και εξέδωσε µέχρι το 1948 1.700 και πλέον καταδικαστικές αποφάσεις για τα εγκλήµατα των Τσάµηδων στη Θεσπρωτία. Ως συνέπεια των αποφάσεων αυτών, και µε αποφάσεις του ελληνικού κράτους, από τους καταδικασθέντες αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια και η περιουσία τους δηµεύτηκε. Οι κατά καιρούς προσπάθειες των Τσάµηδων να διεκδικήσουν τις δηµευθείσες περιουσίες τους, µε προσφυγές ακόµη και σε ευρωπαϊκά δικαστήρια, δεν είχαν θετικό αποτέλεσµα λόγω της ελληνικής και ευρωπαϊκής νοµολογίας για τους δωσίλογους του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου.
Παναγιώτης Σαββίδης
Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στο
Πρώτο Θέμα την Κυριακή 19/6/2016
Σχόλια