Η μακεδονική πεζοφυλακή ήταν γνωστή για τη σχεδόν απροσπέλαστη φάλαγγά της, ωστόσο η καινοτόμος χρήση του ιππικού ξεχώριζε ως το αποκορύφωμα της στρατιωτικής εκπαίδευσης στην αρχαιότητα, τοποθετώντας τον μακεδονικό στρατό ανάμεσα στις σπουδαιότερες πολεμικές δυνάμεις της εποχής.

Οι Μακεδόνες πέτυχαν πρωτοφανή αποτελέσματα συνδυάζοντας τη δύναμη της φάλαγγας με την ταχύτητα και την ευελιξία του ιππικού, το οποίο αποτελούσε τη ραχοκοκαλιά του στρατού και έπαιζε τον καθοριστικό ρόλο σε κάθε μάχη.

Ο ισχυρός στρατός που δημιούργησε ο Φίλιππος Β' αποτελούνταν από πολίτες των διαφόρων περιοχών του μακεδονικού βασιλείου. Κάθε περιοχή ήταν υποχρεωμένη, βάσει νόμου, να παρέχει έναν συγκεκριμένο αριθμό στρατιωτών ανάλογα με τον πληθυσμό της.

Δεν ήταν εύκολη υπόθεση να γίνει κάποιος στρατιώτης του μακεδονικού στρατού. Ειδικά εκπαιδευμένοι αξιωματικοί επέλεγαν μόνο τους καταλληλότερους άνδρες, με κριτήρια τόσο σωματικά όσο και πνευματικά.

Κάθε οικογένεια έπρεπε να προσφέρει έναν άνδρα που πληρούσε τις προϋποθέσεις για ένταξη στον στρατό. Ο συνολικός αριθμός των στρατιωτών της φάλαγγας έφτανε τους δεκαέξι χιλιάδες, στρατολογούμενοι από όλες τις περιοχές. Μετά την κατάταξη, ήταν υποχρεωμένοι να επισκέπτονται τα γυμναστήρια έως την ηλικία των τριάντα ετών.

Άτομα με κακή φυσική κατάσταση, μέθυσοι, ή έμποροι αποκλείονταν, ενώ αγρότες, βοσκοί, ξυλουργοί, τεχνίτες και εργάτες μπορούσαν να γίνουν δεκτοί, υπό την προϋπόθεση ότι τηρούσαν συγκεκριμένες κοινωνικές αξίες. Οι υποψήφιοι υποβάλλονταν σε αυστηρές δοκιμασίες για την αξιολόγηση της δύναμης, της αντοχής και της φυσικής τους κατάστασης, με μόνο τους ικανότερους να επιλέγονται για υπηρεσία.

Η εκπαίδευση των νεοσυλλέκτων ήταν εντατική και εξαντλητική. Οι στρατιώτες μάθαιναν πρώτα να χειρίζονται τα όπλα τους υπό την καθοδήγηση έμπειρων εκπαιδευτών, συνήθως βετεράνων του στρατού. Κυρίαρχο ρόλο είχε η εκμάθηση της χρήσης της σάρισσας, του δεκαπεντάποδου δόρατος, που ήταν βασικό όπλο της φάλαγγας. Η σάρισσα, βάρους 12-14 λιβρών, απαιτούσε μεγάλη δεξιότητα στη χρήση της.

Η φύση της φάλαγγας απαιτούσε συνεχή εκπαίδευση και αυστηρή πειθαρχία. Παραβάσεις τιμωρούνταν αυστηρά, ενώ όλοι οι στρατιώτες έδιναν όρκο πίστης στον βασιλιά. Επιπλέον, η εκπαίδευση περιλάμβανε γυμναστική, ρίψη ακοντίου, τοξοβολία, χρήση σφενδόνας και ασκήσεις με αρχαία πολεμικά μηχανήματα.

Οι στρατιώτες έτρεχαν μεγάλες αποστάσεις, κουβαλώντας σακιά με αλεύρι και τον πλήρη εξοπλισμό τους, ενώ εκπαιδεύονταν να πολεμούν σε διάφορα εδάφη – πεδιάδες, βουνά και δάση – ώστε να είναι έτοιμοι για κάθε συνθήκη μάχης.

Πέρα από τη στρατιωτική εκπαίδευση, δινόταν έμφαση στη δημιουργία δεσμών αλληλεγγύης μεταξύ των στρατιωτών και στην καλλιέργεια της αγάπης για την πατρίδα. Κείμενα όπως η Ιλιάδα του Ομήρου χρησιμοποιούνταν για να εμπνεύσουν αξίες όπως η ομοψυχία, η πίστη στον βασιλιά και η αποφυγή της ύβρεως.

Οι Εταίροι ήταν το επίλεκτο ιππικό του μακεδονικού στρατού από την εποχή του Φιλίππου Β'. Υπήρξαν από τις πρώτες μονάδες καταδρομικού ιππικού στην Ευρώπη, γνωστοί για τις επιθέσεις τους ενάντια σε πυκνές γραμμές πεζικού.

Μέλη του ιππικού μπορούσαν να είναι αριστοκράτες ή κοινοί πολίτες που είχαν την εμπιστοσύνη του βασιλιά. Εκπαιδεύονταν από την ηλικία των δεκατεσσάρων ετών, χρησιμοποιούσαν τα καλύτερα άλογα και είχαν πρόσβαση στον πιο εξελιγμένο εξοπλισμό.

Στην εποχή του Αλεξάνδρου, οι Εταίροι έφεραν το ξυστόν, ένα μακρύ δόρυ, καθώς και μεταλλικό θώρακα, επωμίδες και βοεωτικά κράνη, ενώ για κοντινές μάχες χρησιμοποιούσαν καμπύλες ή ευθείες σπάθες.

Η αφοσίωσή τους στον βασιλιά και η συνολική αναδιοργάνωση του στρατού φάνηκαν στη Μάχη της Χαιρώνειας, όπου η Μακεδονία, υπό τον Φίλιππο και τον δεκαοκτάχρονο Αλέξανδρο, κατέδειξε τη δύναμή της έναντι των πόλεων-κρατών της Αθήνας και της Θήβας, εδραιώνοντας την κυριαρχία της στον ελληνικό κόσμο.