Η παραδοσιακή ανδρική στολή της Χιμάρας

Η παραδοσιακή ανδρική στολή της Χιμάρας

Στα βορειοδυτικά παράλια της ιστορικής Ηπείρου βρίσκεται η επαρχία της Χιμάρας. Στα ανατολικά της υψώνονται τα Κεραύνια όρη. Προς τα βόρια επικοινωνεί με τον Αυλώνα μέσω του αυχένα του Λογαρά, ενώ προς το νότο ο δρόμος οδηγεί στους Αγίους Σαράντα.

Η σύγχρονη Χιμάρα είναι συνέχεια της ομηρικής πόλης Χίμερα ή Χιμέρα. Είναι γνωστή η επιγραφή που βρέθηκε παλαιότερα και που έγραφε ΧΙΜΕΡΑΝ ΦΟΙΒΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝ ΕΠΟΛΙΣΕ. Στην περιοχή υπάρχουν αρκετά μνημεία του παρελθόντος. Βράχοι με ανάγλυφες παραστάσεις και επιγραφές με ονόματα ναυτικών και ιστορικών προσώπων, κυκλώπεια τείχη, ίχνη αρχαίων ναών και τάφων, κάστρα, εκκλησίες και μοναστήρια, γέφυρες και καλλιδρόμια κ.λ.π.

Η Χιμάρα είναι γνωστή για την πλούσια πολιτιστική της παράδοση. Τα πολυφωνικά της τραγούδια, τα μοιρολόγια, τα δωρικά της ήθη και οι ενδυμασίες των ανθρώπων της είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά της στοιχεία.

Άποψη του Κάστρου της Παλιάς Χιμάρας

ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΝΔΡΙΚΕΣ ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ
Όταν μιλάμε για την ελληνική ενδυματολογική παράδοση, στο νου μας έρχονται εικόνες ευζώνων και βρακοφορεμένων. Που και που, ακούμε από τους παλαιότερους, για αυτούς που έφτιαχναν τις συγκεκριμένες στολές, τους ελληνοράφτες. Τους ανθρώπους δηλαδή που έντυσαν γενιές επί γενεών με ρούχα που κυριαρχούσαν για αιώνες στο λαό μας – αλλά συνάμα είχαν επηρεάσει και τις ενδυματολογικές προτιμήσεις και γειτονικών κοινωνιών – και αποτελούν την ενδυματολογική συνέχεια των αρχαίων χρόνων και ιδίως των στρατιωτικών ρούχων.

Η φουστανέλα υπήρξε το κύριο ένδυμα των προγόνων μας έως σχεδόν στις αρχές του 20ου αιώνα. Είναι χαρακτηριστικό πως οι περισσότερες εικόνες των αγωνιστών του 1821 παρουσιάζουν φουστανελοφόρους. Το ίδιο μπορούμε να παρατηρήσουμε στα περισσότερα επαναστατικά κινήματα έως τον μακεδονικό αγώνα, αλλά και μερικά μέλη αντάρτικων σωμάτων της περιόδου 1941 - 1944. Την ενδυμασία αυτή υιοθέτησαν και επίσημα στρατιωτικά τμήματα, τα περίφημα ευζωνικά τάγματα – πρόδρομοι των σημερινών ειδικών δυνάμεων, ενώ σήμερα είναι το σήμα κατατεθέν της Προεδρικής Φρουράς και των σκοπών σε σπουδαία συνοριακά περάσματα.

Φουστανέλα φορούσαν οι άνδρες από τις περισσότερες στεριανές περιοχές. Ηπειρώτες, Ρουμελιώτες, Πελοποννήσιοι, Θεσσαλοί, Μακεδόνες και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και Πόντιοι. Υπάρχουν και εξαιρέσεις όπου ένα είδος φουστανέλας φορούν και κοπέλες, όπως για παράδειγμα τα κορίτσια στην Δρυϊνούπολη της Ηπείρου.

Η ΦΟΥΣΤΑΝΕΛΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ
Στην Ήπειρο κυριαρχεί η φουστανέλα. Στις περιοχές του Πωγωνίου, της Λιντζουριάς, της Δρυϊνούπολης, του Χορμόβου, του Γαρδικιού, του Σουλίου, του Δέλβινου, του Βούρκου, της Τσαμουριάς, της Χιμάρας, παντού είναι η επίσημη ενδυμασία μαζί με την λεγόμενη και ευζωνική. Η μακρά περίοδος διείσδυσης στον χώρο της ιστορικής Ηπείρου, των αλβανικών φύλων συνοδεύτηκε από μερική και μόνο εξοβέλιση των ελληνικών συνηθειών. Στην ουσία αρχέγονες συνήθειες υιοθετήθηκαν από αυτούς, ανάμεσά τους, εν μέρη και η ενδυμασία.

Παρατηρείται λοιπόν, νότια του Γενούσου ποταμού, οι άνδρες φορούν ένα από τα δύο είδη φουστανέλας:
Την αστική φουστανέλα, που φτάνει ως κάτω από τα γόνατα. Αυτός ο τύπος έχει πολλά λαγγιόλια, δίπλες ή σούφρες.
Την ευζωνική ή κλέφτικη, με λιγότερες δίπλες που φτάνει πάνω από τα γόνατα.

Η φουστανέλα είναι σε γενικές γραμμές λευκή ως προς το χρώμα, χωρίς να λείπουν και οι συνδυασμοί. Για παράδειγμα ο Αλέξανδρος Νούτσος είχε το δικαίωμα να φορεί φουστανέλα χρυσοκεντημένη στον κατώτερο γύρο της. Επίσης, στο χωριό Σωτήρα της Δριϋνουπόλεως, οι κάτοικοι τη φορούσαν με γαλάζιες διμιτένιες, ενώ σε άλλες περιοχές με μαύρες ανοικτές κάπες (π.χ. ανατολικό Ζαγόρι).

Ζωγραφιά που απεικονίζει τον χιμαραίο αγωνιστή του '21 Σπύρο Μίλιο

Η ΦΟΥΣΤΑΝΕΛΑ ΣΤΗ ΧΙΜΑΡΑ
Στη Χιμάρα η φουστανέλα κυριαρχεί. Παραμένει το κύριο επίσημο ένδυμα των ανδρών. Υπήρχαν ειδικοί ράφτες που αναλάμβαναν την κατασκευή τους. Οι άνδρες συνήθιζαν να τις φορούσαν κατά τις γιορτές της περιοχής. Οι Χιμαραίοι ανηφόριζαν ντυμένοι με τις φουστανέλες τους στο μοναστήρι της Αη Θαλιώτισσας.

Η ενδυμασία αυτή έπαψε να φοριέται όταν την εξουσία κατέλαβε ο Ενβερ Χότζα. Από τους Χιμαριώτες που χρησιμοποιούσαν την φουστανέλα ως τα τελευταία ήταν, ο Κοκαβέσης Νικόλαος, ο Βεΐζης Κάτης (Σωκράτης), ο Κοκαβέσης Λάμπρος, ο Πάνου Κώστας κ.ά.

Τα μέρη της φουστανέλας που φορούσαν οι Χιμαριώτες είναι τα εξής:

Φουστανέλα - Είναι λευκή και φτάνει κάτω από τα γόνατα. Είναι ο τύπος που έχει πολλές δίπλες.

Πουκάμισο - Είναι και αυτό λευκό. Τα μανίκια του φαρδαίνουν προς τη μεριά των χεριών.

Πεσελί - Είδος γιλέκου. Το βάζανε για σακάκι, σαν γιλέκο. Το χρώμα του δεν είναι απαραίτητα μαύρο. Είναι κεντημένο στις άκρες όπως και στα Γιάννενα.

Πατατούκα - Είναι μαύρη με μανίκια. Η πατατούκα φτιάχνεται από μαλλί.

Πόχες - Είναι τα υποδήματα των φουστανελοφόρων, με μια φούντα σε κάθε άκρη.

Σκάλτσες λευκές - Είναι ένα είδος καλτσών, δεμένες με μαύρα κορδόνια. Αρχίζει από το κότσι του ποδιού - εκεί είναι πιο στενή. Ανεβαίνοντας προς το γόνατο φαρδαίνει.

Σκαλτσοδέτης - Ένα για το κάθε πόδι. Δένεται γύρω από την "σκάλτσα", τέσσερα δάχτυλα κάτω από το γόνατο.

Κούκος - Μαύρο κάλυμμα κεφαλής.

Φανέλα - Μάλλινη που φοριέται κατάσαρκα.

Πάνου Χρήστος, από την Παλιά Χιμάρα. Απεβίωσε γύρω στο 1935

Η ΠΡΟΧΕΙΡΗ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΙΜΑΡΑΣ
Μετά τον πόλεμο οι Χιμαριώτες έπαψαν να φορούν την φουστανέλα. Στις νέες συνθήκες του Χοτζικού καθεστώτος, τα στοιχεία που τόνιζαν την εθνική ιδιομορφία των κατοίκων δεν ήταν καθόλου ευπρόσδεκτα. Η φουστανέλα συμβολίζει μια ηρωϊκή εποχή και δεν συμβαδίζει με τα νέα δεδομένα. Στο πλαίσιο αυτό, όσοι Χιμαριώτες επιμένουν παραδοσιακά εξακολουθούν να ντύνονται με την πρόχειρη στολή. Σιγά - σιγά οι Χιμαριώτες που επιμένουν εκλείπουν και ο τελευταίος πεθαίνει το 2000. Είναι ο Κοκαβέσης Χαράλαμπος που γεννήθηκε το 1902. Η πρόχειρη ενδυμασία που παρουσιάζεται στην εργασία, είναι αυτή που φορούσε ο εκλιπών και με τον τρόπο που την φορούσε.

Κοκαβέσης Χαράλαμπος, Χιμάρα 1902 - 2000

Τα μέρη της πρόχειρης ενδυμασίας είναι τα εξής:

Κούκος - Είναι το κάλυμμα της κεφαλής.

Σακάκι

Το σακάκι

Φανέλα - Είναι μάλλινη και φοριέται κατάσαρκα.

Λιβέρι ή πουκάμισο - Είναι κοντολαίμικο (χωρίς λαιμό) με τέσσερα κουμπία που φτάνουν μέχρι τον αφαλό. Εκεί που τελειώνουν τα κουμπία έκανε ένα ράψιμο σαν σταυρό.

Το πουκάμισο

Φανέλα με κουμπία (για το χειμώνα)

Πατατούκα

Ποτούρι - Το χειμωνιάτικο είναι μάλλινο και το καλοκαιρινό ρετσίνα. Έχει μαύρο χρώμα.
Το ποτούρι

Βρεκαζώνι ποτουρίου - Περίπου ενάμιση μέτρο μάκρος. Το έδενε το έχωνε μέσα στο ποτούρι το σταύρωνε και το περνούσε από έξω και προς τα πίσω.

Σκάλτσες - Είναι μάλλινες και άσπρες για το χειμώνα και εκρού για το καλοκαίρι από πιο λεπτό μαλλί.

Οι σκάλτσες

Σκαλτσοδέτες - Έχουν ενάμιση μέτρο μάκρος. Τους έδενε διπλούς.

Τζεράπια - Μάλλινες πλεχτές κάλτσες.

Σάνταλα ή τσερούσσια (τσαρούχια) - Είναι ραμμένα με τσεγκάρι - στο χέρι.

Εσώρουχο - Βαμβακερό λευκό, μακρύ μέχρι τον αστράγαλο.

Αυτοί που φορούσαν μέχρι πρόσφατα την πρόχειρη στολή είναι οι κάτωθι:

-Βεΐζης Νικήτας (Κήτος) από τη Χιμάρα – 1988. Πρώτα φορούσε φουστανέλα και αργότερα το γύρισε σε ποτούρι.
-Κοκαβέσης Χαράλαμπος, από τη Χιμάρα – 2000

Ο τελευταίος Ελληνοράφτης - όπως χαρακτηριστικά λεγότανε - της Χιμάρας ήταν ο Γκέζος (Τζέζος) Κοσμάς, ο οποίος έραβε τα ποτούρια και τις σκάλτσες. Υπήρχε δε και η Γκιώνη Μαρίκα, η οποία και έραβε τα πουκάμισα.

Κοκαβέση Ελεονώρα, εκ Χιμάρας
Ιωάννινα, Μάϊος 2002

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ
Εργασία στο πλαίσιο του μαθήματος "Ενδυματολογία"

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΤΕΣ
Κοκαβέση Αντωνία, (έτος γέννησης 1959)
Κοκαβέσης Ανδρέας, (έτος γέννησης 1930)
Πάνου Στυλιανή (έτος γέννησης 1960)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μαμμόπουλου Χ. Αλεξ., Ήπειρος, λαογραφικά – ηθογραφικά – εθνογραφικά, τ. Α΄ & Β', Αθήναι 1961.
Ο Νέος Κουβαράς, έτος Β΄, Αθήνα 1962.
Δωδώνη, Γάγαρη Κ. Γεωργίου, Εικονογραφημένον Ηπειρωτικόν Ημερολόγιον, έτος Β΄, Αθήνα 1899.
Χατζηαντωνίου Κ., Χιμάρα - το άπαρτο κάστρο της β. Ηπείρου, Διόρασις, Αθήνα 2002.
Δημητρόπουλος Κ. - Μαλκίδης Θ., Η κοινωνία της Χιμάρας μπροστά στις εκλογές του 2000.
Δωδώνη, Τοπογραφικαί σελίδες «Η Χειμάρρα», Αθήνα 1899.
Δέδε Ν. Κώστα, Δρυμάδες Χειμάρρας, Σείριος, Αθήνα 1978.

Σχετικά άρθρα


Σχόλια

Προσθήκη σχολίου