Μια μελέτη χειρογράφων του 16ου αιώνα, που εντοπίστηκαν πρόσφατα, φέρνει στο φως ένα θλιβερό γεγονός στην ιστορία της Ιεράς Μονής Παναγίας Εικοσιφοίνισσας στο Παγγαίο. Σύμφωνα με τα χειρόγραφα, ολόκληρη η κοινότητα των 172 Ελλήνων μοναχών της μονής σφαγιάστηκε από τους Οθωμανούς.

Η βιβλιοθήκη της μονής, πλούσια σε πάνω από 430 χειρόγραφα και 470 αντικείμενα, υπέστη λεηλασία το 1917 από Βούλγαρους στρατιώτες κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα χειρόγραφα κατέληξαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και η επιστροφή τους ρίχνει φως σε άγνωστες πτυχές της ιστορίας του μοναστηριού.

Μία από τις αποκαλύψεις των χειρογράφων αφορά την σφαγή του 16ου αιώνα. Η προφορική παράδοση για αυτό το τραγικό γεγονός βρίσκει πλέον έγκυρη τεκμηρίωση στα γραπτά τεκμήρια.

Πριν από την ανακάλυψη των χειρογράφων, ένα χειρόγραφο του 9ου αιώνα, γνωστό ως Codex 1424, είχε ήδη επιστραφεί στην Ιερά Μητρόπολη Δράμας και την Ιερά Μονή Παναγίας Εικοσιφοίνισσας. Το χειρόγραφο, κοσμημένο με μινιατούρες και απεικονίσεις των Ευαγγελιστών.

Τον Οκτώβριο του 2023, τρία χειρόγραφα του 16ου αιώνα, λεηλατημένα από την Ιερά Μονή Εικοσιφοίνισσας, βρήκαν τον δρόμο της επιστροφής. Ο Μητροπολίτης Λαοδικείας Θεοδώρητος, εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Αθήνα, παρέδωσε τα πολύτιμα χειρόγραφα στον Μητροπολίτη Δράμας. Η Αρχιεπισκοπή Αμερικής λειτούργησε ως γέφυρα για την επιστροφή τους από τη συλλογή Swann Auction Galleries στη Νέα Υόρκη. Ο συλλέκτης από το Σικάγο, που τα είχε αποκτήσει το 2018, αναγνώρισε αμφισβητήσιμη ιδιοκτησία και προχώρησε στην επιστροφή τους.

Ένα από τα χειρόγραφα έκρυβε ένα συγκλονιστικό μυστικό. Στις σελίδες του βρέθηκε σημείωμα και κείμενο που φέρνει στο φως την τραγωδία της σφαγής των Ελλήνων μοναχών από τους Οθωμανούς το 1507. Ο Μητροπολίτης Δράμας Δωρόθεος, επιβεβαιώνοντας προφορικές μαρτυρίες, ανέφερε: "Το χειρόγραφο καταγράφει με ακρίβεια 172 μοναχούς που σφαγιάστηκαν από τους Οθωμανούς. Στις 25 Αυγούστου του 1507, η μνήμη τους τιμάται πλέον στις λειτουργίες της μονής."