Η 5η Μαΐου ήταν κάποτε μεγάλη γιορτή για την Αλβανία, τιμούσαμε τους παρτιζάνους που αγωνίστηκαν για την «ελευθερία». Αλβανοί μελετητές εκτιμούν ότι οι πεσόντες ήταν λίγοι αλλά το καθεστώς είχε συγκεντρώσει τα οστά 28.000 (!) που σκοτώθηκαν αγωνιζόμενοι κατά των ναζιστών, και τα τοποθέτησε στην πιο περίοπτη θέση κάθε πόλης.

Για το «νέο άνθρωπο» που έφτιαξε ο κομμουνισμός, αυτά τα μαυσωλεία (vorezat e deshmoreve), ήταν τα νέα ιερά για να προσκυνούν νήπια, μαθητές, εργάτες και βετεράνοι.

Βέβαια για τη δημιουργία του νέου ανθρώπου έπρεπε να γίνουν και κάποιες άλλες θυσίες: Εκτελέστηκαν 5.487 «εχθροί του λαού» (5.037 άνδρες και 450 γυναίκες), καταδικάστηκαν 34.155 (26788-7367), πέθαναν στις φυλακές 995 (988-7) και εκτοπίστηκαν στην εξορία κάποιες χιλιάδες οικογένειες.

Τα «χειρουργεία» δεν αφορούσαν μόνο τον άνθρωπο αλλά και αυτά που τον περιβάλουν. Στο χωριό μας έκαψαν τα τέσσερα καλύτερα σπίτια γιατί τα αρχοντικά τους ήταν προϊόν λαϊκής εκμετάλλευσης. Συγκεκριμένα του π. Ανδρέα Ιωαννίδη, του Βαγγέλη Παππά (παππούς μου), του Σταύρου Κόκκαλη και του Θύμιου Λιώλη στο Τσαούσι.

Η καλύτερη θέση για να χτιστεί το μνημείο των πεσόντων στο Δέλβινο, ήταν εκεί που έστεκε για αιώνες η εκκλησία της Παναγίας, κάποτε έδρα της επισκοπής Δελβίνου. Δεν χάλασαν μόνο την εκκλησία, αφαίρεσαν και το χριστιανικό νεκροταφείο που ήταν στον ίδιο λόφο.

Τα θύματα του φασισμού και του ναζισμού φυσικά πρέπει να μνημονευτούν αλλά ο «πιο νέος άνθρωπος» πρέπει να θέσει την ιστορία στη σωστή της βάση.

Οι εκδηλώσεις που συνεχίζουν ακόμη και σήμερα κάποιοι φορείς, ως κληρονομιά από το προηγούμενο καθεστώς (κυρίως το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Αλβανίας), φτάνουν στα όρια της γραφικότητας.

Πέρασαν τρεις δεκαετίες αλλά μάλλον δεν φτιάχτηκε ακόμα ο πιο νέος άνθρωπος.

Λεωνίδας Παππάς