Η Βόρεια Ήπειρος ήταν δευτερεύον μέτωπο στα επιτελικά σχέδια, αλλά οι συνεχείς στρατιωτικές επιτυχίες του Στρατού μας «άνοιγαν την όρεξη».

Έτσι, ο Πρωθυπουργός Βενιζέλος έστειλε τηλεγραφικά στις 2-11-1912 στον Αρχηγό Στρατού Ηπείρου, την Διαταγή με αριθμό 88263:

«Κρίνω πολιτικώς σκόπιμον να καταληφθή το ταχύτερον Χιμάρα και υψωθεί εκεί Ελληνική Σημαία. Προς τον σκοπόν τούτον δύνασθε να διαθέσητε εθελοντικόν τι Σώμα αποβιβαζόμενον δια θαλάσσης εις Χιμάραν υπό την ηγεσίαν αυτού του Σπυρομήλιου. Το πράγμα ευκταίον, αν είναι δυνατόν να γίνη μέχρις της Κυριακής, λαμβανομένου υπ' όψι ότι η Πύλη εζήτησε απ' ευθείας ανακωχήν, ίνα διαπραγματευθή τους προκαταρκτικούς όρους της ειρήνης, συμφέρον δε έχομεν κατά την ανακωχήν ταύτην η δράσις μας να είναι γνωστόν να έχη επεκταθή μέχρι του βορείου μέρους της διεκδικήσεως μας. Μόλις αναχωρήση δια θαλάσσης δια Χιμάραν Σώμα, δύνασθε να μοι αναγγείλητε την κατάληψιν ως γενομένην ήδη, ίνα γνωσθή δημοσία δια του τύπου.»

Ήδη, πριν αρχίσει ο πόλεμος, ο Ταγματάρχης Χωροφυλακής Σπύρος Σπυρομήλιος, ο «Καπετάν Μπούας» του Μακεδονικού Αγώνα, που καταγόταν από τη Χειμάρρα, είχε διαταχθεί να μεταβεί στην Κέρκυρα, όπου έφτασε στις αρχές Οκτωβρίου, για να οργανώσει εθελοντικά σώματα συμπατριωτών του, να μεριμνήσει για τον εξοπλισμό τους και να πιέσει τους Αλβανούς Μπέηδες της περιοχής για την υποταγή τους στις Ελληνικές δυνάμεις και την από κοινού εξέγερση κατά των Τούρκων. Παράλληλα διατάχθηκε ο Αρχηγός του Στρατού Ηπείρου να παράσχει στο Σπυρομήλιο κάθε δυνατή βοήθεια για την εκπλήρωση της αποστολής του.

Στις 3 Νοεμβρίου, 200 Κρήτες εθελοντές επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο «Αχελώος» από την Κόπραινα Άρτας, με προορισμό την Κέρκυρα, για να ενισχύσουν τον Σπυρομήλιο, τον οποίο ενημέρωσε τηλεγραφικά ο Αρχηγός Στρατού Ηπείρου:

«Σπυρομήλιον Κέρκυραν

Κατόπιν των χθεσινών τηλεγραφικών οδηγιών μου πληροφορώ ότι ανεχώρησε σήμερον «ΑΧΕΛΩΟΣ» εφ' ου επιβαίνουσι 200 Κρήτες, οίτινες θα τεθώσιν εις διαταγάς υμών προς εκτέλεσιν υπ' αριθ. 88263 της 2ας τρέχοντος διαταγής του Προέδρου της Κυβερνήσεως δι ης εντέλλεσθε να καταλάβητε Χειμάρραν μέχρι προσεχούς Κυριακής.

Παρεκάλεσα Κυβέρνησιν να ανοίξη υμίν τηλεγραφικώς μέχρις εσπέρας σχετικήν πίστωσιν δια την συντήρησιν σώματος, επίσης εδόθησαν οδηγίαι κυβερνήτη Ατµοµυοδροµώνων να συνεννοηθή μεθ' υμών και βοηθήση επιχείρησιν.

Θέλετε γνωρίσει ημίν τηλεγραφικώς ώραν αναχωρήσεως εκ Κερκύρας εγκαίρως δε και επειγόντως εκτέλεσιν ανωτέρω διαταγής.

Σαπουντζάκης»

Μία πρόταση του Στρατηγείου Ηπείρου για προώθηση κατά την επιχείρηση των εθελοντικών τμημάτων μέχρι το Αργυρόκαστρο, δεν εγκρίθηκε από το Υπουργείο Στρατιωτικών.

Αντίθετα μάλιστα, παρ' ολίγο να ματαιωνόταν η όλη επιχείρηση εξ αιτίας τηλεγραφήματος της Νομαρχίας Κέρκυρας, που εξέφραζε φόβους ότι η απόβαση στη Χειμάρρα θα είχε ως συνέπεια την εκκένωσή της από γυναικόπαιδα λόγω του φόβου επίθεσης εκ μέρους των Τουρκαλβανών.

Χρειάστηκαν επίμονες αιτήσεις και υποσχέσεις του Σπυρομήλιου προς την Κυβέρνηση και τον ίδιο τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, για να ακυρωθεί η διαταγή αναστολής της επιχειρήσεως.

Την αυγή της 5ης Νοεμβρίου Χειμαρριώτες, Κρήτες και άλλοι εθελοντές, επιβιβάστηκαν στα ατμόπλοια και απέπλευσαν από την Κέρκυρα με συνοδεία Ατμομυοδρόμωνες. Και στις 7:30, υπό την κάλυψη των πυρών πυροβόλων των Ατµοµυοδροµώνων, οι Έλληνες με επί κεφαλής τον Σπυρομήλιο, αποβιβάστηκαν στα Σπήλια της Χειμάρρας, χωρίς να συναντήσουν αντίσταση. Ο Σπυρομήλιος έστειλε ένα τμήμα προς τον αυχένα Λογαρά, έθεσε τους Κρήτες στη νότια είσοδο της πόλης, προς τον Πάνορμο, και έστειλε τους Χειμαρριώτες εθελοντές να καταλάβουν το Διοικητήριο, στο Κάστρο της Χειμάρρας. Οι διαταγές του ήταν να αποφευχθούν πάση θυσία οι φόνοι, για να προσεταιριστούν τα χωριά του Κουρβελεσίου.

Καθώς οι Χειμαρραίοι εθελοντές κινήθηκαν προς το κέντρο της πόλης, δέχθηκαν πυρά Τουρκικού τμήματος που είχε οχυρωθεί στο Διοικητήριο. Στη συμπλοκή που ακολούθησε πήραν μέρος και ένοπλοι κάτοικοι. Σε λίγο έφτασαν για ενίσχυση και οι Κρήτες, και τελικά, μετά από μία ώρα περίπου, οι Τούρκοι παραδόθηκαν. Στη συμπλοκή σκοτώθηκαν τρεις Τούρκοι στρατιώτες και τραυματίστηκε ένας Χειμαρριώτης εθελοντής, ενώ συνελήφθησαν αιχμάλωτοι 19 Τούρκοι Στρατιώτες και 13 δημόσιοι υπάλληλοι, που στάλθηκαν πίσω στο στρατόπεδο της Κέρκυρας.

Μετά την παράδοση της Τουρκικής φρουράς, λίγο πριν τις δύο το μεσημέρι, ο Σπυρομήλιος εισήλθε στο Κάστρο της Χειμάρρας, επί κεφαλής των εθελοντικών σωμάτων, και ύψωσε τη γαλανόλευκη στο Διοικητήριο, σε ατμόσφαιρα συγκίνησης και χαράς. Η Χειμάρρα ήταν ελεύθερη! Στη συνέχεια, ο Σπυρομήλιος εξέδωσε την παρακάτω ιστορική Προκήρυξη:

«Χειμαρριώται!

Καταλαμβάνων εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ και της Ελληνικής Κυβερνήσεως την Επαρχίαν Χειμάρρας, κηρύσσω αυτήν ελευθέραν ως αναπόσπαστον τμήμα της μίας και αδιαιρέτου μεγάλης Ελληνικής Πατρίδος. Πληρούται ούτω ο πόθος πολλών γενεών αίτινες επότισαν την γην ταύτην με το αίμα των και προσέφερον εις την πατρίδα τας μεγαλυτέρας των θυσιών.

Φέρων μεταξύ Υμών τα αγαθά της ελευθερίας, της νομίμου τάξεως και ισοπολιτείας, τρέφω την αδιάσειστον ελπίδα ότι λησμονούντες το πικρόν παρελθόν θέλετε τηρήσει απέναντι των γειτόνων υμών Μουσουλμάνων την αξιοπρεπή εκείνην στάσιν ην υπαγορεύουσιν οι νόμοι του Ελληνικού Κράτους και τα αισθήματα λαού ανδρείου και ευγενούς ως υπήρξε πάντοτε ο Ελληνικός λαός ...

Ο Ελληνικός Στρατός φέρει προς υμάς ουχί τον τρόμον του κατακτητού αλλά το χάρμα της ελευθερίας και την ένωσιν υμών μετά των λοιπών μελών της Ελληνικής οικογενείας, ίνα του λοιπού με τους αυτούς παλμούς και αγάπην περιβάλλετε την ταλαιπωρηθείσαν πατρίδα μας και με ενιαίαν εθνική ψυχή δοξάσητε τον δοτήρα παντός αγαθού προ του οποίου σήμερον εν συντριβή και ικεσία κλίνει ευγνωμονούσα και γόνυ και αυχένα ολόκληρος η Ελληνική φυλή ...»

Παράλληλα εξέδωσε και ειδική Προκήρυξη προς τους Μουσουλμάνους της επαρχίας:

«Αδελφοί Μουσουλμάνοι,
Καταλαμβάνων εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ και της Ελληνικής Κυβερνήσεως την Επαρχίαν Χειμάρρας, προσαρτώ αυτήν εις τας κτήσεις της Ελληνικής πατρίδος.

Αιτώ αμέσως να προσέλθητε και δηλώσητε υποταγήν, οπότε ο Ελληνικός Στρατός υπόσχεται εις Υμάς πλήρη ευνομίαν και ισοπολιτείαν ως και άπαντα τα αγαθά εκείνα άτινα εξασφαλίζουσιν εις τους πολίτας φιλελευθέρου και ευνομούμενου Κράτους, οι Νόμοι του Ελληνικού Βασιλείου.

Η Θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα υμών θα ώσιν σεβαστά, όπως σεβαστά έσονται και απαραβίαστα τα δικαιώματα της ιδιοκτησίας και ο προς την ζωήν και περιουσίαν σας οφειλόμενος σεβασμός. Οι γείτονες υμών Χριστιανοί θα ώσιν προς υμάς συνδεδεμένοι δι' ειλικρινών αισθημάτων και εκτιμήσεως ίνα υπό την αιγίδα της Ελληνικής Πολιτείας και του νέου καθεστώτος του δι' υμάς από σήμερον δημιουργούμενου, διάγητε βίον αίσιον και ευτυχή.

Οφείλω όμως να υπομνήσω προς πάντας ότι πάσα παράβασις των Νόμων είτε πάσα απόπειρα κατά της νομίμου τάξεως και κατά της κυριαρχίας των Ελληνικών Αρχών ας εν ονόματι του Βασιλέως και της Κυβερνήσεως μου θα εγκαταστήσω παρ' υμίν, θα τύχει αυστηράς και αμειλίκτου τιμωρίας, ίνα μη ματαιωθεί το εκπολιτιστικόν έργον όπερ ενετάλη να φέρει μεταξύ υμών ο Ελληνικός Στρατός.

Τρέφω την πεποίθησιν ότι θέλετε εισακούσει της προσκλήσεως μου ταύτης ως συμπατριώτου και ως εντολοδόχου του Ελληνικού Έθνους, μετά του οποίου συγγενικοί συνδέουσιν υμάς δεσμοί.

Χειμάρρα 5–11– 1912
Ο Αρχηγός Σπύρος Σπυρομήλιος»

Ο Σπυρομήλιος μοίρασε όπλα στους κατοίκους και διόρισε Αστυνόμο τον Ανθυπομοίραρχο Γκεσερλή και Πταισματοδίκη τον Μαρτάρο. Η Χειμάρρα είχε 7 χωριά, με πληθυσμό Ελληνικό, περίπου 7-8.000 και είχε καταφέρει να αποσπάσει πολλά προνόμια από τους Τούρκους, όπως άδεια οπλοφορίας, επίλυση των διαφορών από τον Επίσκοπο και όχι τις Οθωμανικές Αρχές και ετήσιο φόρο μόνο 5.000 γρόσια. Οι Νεότουρκοι προσπάθησαν να τα καταργήσουν με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να ξεσηκωθούν.

Στις 10 Νοεμβρίου ο Σπυρομήλιος, μέσα σε ατμόσφαιρα ενθουσιασμού, μοίρασε όπλα στους Χειμαρραίους και εγκατέστησε νέες τοπικές αρχές. Τον Γ. Σίμο ως Λιμενάρχη, τον Χρ. Πάνο Φρούραρχο στο Κιλίσορι, τον Ρούτση στους Δρυμάδες, τον Βλάση ως Φρούραρχο Κηπουρού και τον Ανδρέα Δήμα ως Πάρεδρο Χειμάρρας.

Τη νύχτα της 12ης Νοεμβρίου, Τουρκαλβανοί προσπάθησαν να κλέψουν τα ποίμνια των Παλασσινών. Οι ποιμένες πυροβόλησαν τους επιδρομείς και την άλλη μέρα ήρθαν σε βοήθεια οι Κρητικοί, μία Διλοχία με δύο πολυβόλα. Παρ' όλο που οι Τουρκαλβανοί στα υψώματα ήταν σχεδόν 2.000, αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, με 30 νεκρούς και 50 τραυματίες, ενώ δεν σκοτώθηκε κανένας Κρητικός. Ακολούθησαν και άλλες επιθέσεις, όπως στο Πηλιούρι, που σε μάχη που βάστηξε όλη τη νύχτα, σκοτώθηκαν 50 Αλβανοί, ένας Κρητικός και 5 χωρικοί από το Πηλιούρι, που είχαν πάρει κι αυτοί τα όπλα, ενώ τραυματίστηκαν και 2 Πηλιουριώτες και ένας Κρητικός που πέθανε αργότερα.

Πέρασαν 37 μέρες ησυχίας και μετά ξαναφάνηκαν οι Οθωμανοί. Έγιναν όμως αντιληπτοί από τις προφυλακές και αποχώρησαν αφήνοντας 3 νεκρούς. Το άλλο πρωί, οι εχθροί οχυρώθηκαν στα υψώματα Κιάφα Λαγαρά. Οι δικοί μας επιτέθηκαν με σφοδρότητα και ακολούθησε σκληρή μάχη «εκ του συστάδην».

«Γιουνάνηδες θα φάμε το σπίτι σας» φώναζαν οι Οθωμανοί που ήξεραν Ελληνικά.

«Εμείς θα φάμε το δικά σας» απαντούσαν οι Έλληνες.

«Θα σας πάρουμε τα όπλα σας Γιουνάνηδες»

«Ελάτε μωρέ … Ελάτε να πάρετε Ελληνικά όπλα αν θέλετε!»

Στο τέλος οι εχθροί υποχώρησαν.

«Σταθείτε μωρέ! Σταθείτε αν είστε παλληκάρια … να πιαστούμε ξίφος με ξίφος …» φώναζε ο Παπαγιαννάκης, αλλά αυτοί έφυγαν εγκαταλείποντας 12 νεκρούς και 30 τραυματίες. Στην μάχη αυτή σκοτώθηκαν 4 εθελοντές και τραυματίστηκε ένας χωρικός από το Πηλιούρι*.

Αργότερα στάλθηκε στη Χειμάρρα και τακτικός Στρατός, με τον Ανθυπολοχαγό Λ. Βολοβίνη.

*Οι 4 πεσόντες στη διήμερη μάχη (27-28 Δεκεμβρίου) ήταν ένας Δημητριάδης από τη Λαμία, ένας Μπάμπης από την Παλάσσα, ένας Σωτηράκος από τη Μάνη και ένας Νικητάκης από την Καλή Συκιά Ρεθύμνου. Από το σώμα του Γεωργίου Παπαγιαννάκη (από την Αγία Ειρήνη Σελίνου) σκοτώθηκαν ο Εμμ. Αλεξανδράκης από το Καμηλάρι και ο Εμμ. Παπαδάκης από το Ψυχρό.

Πηγές:
-«Χιμάρα, το άπαρτο κάστρο της Βορείου Ηπείρου» (Κ. Χατζηαντωνίου), «Ο Βορειοηπειρωτικός Αγώνας (ΔΙΣ)

Φώτης Σαραντόπουλος