Το ότι το σημερινό μοντέλο έχει αποτύχει να αυξήσει την ευημερία αποδείχθηκε από το τελευταίο στοιχείο του ΔΝΤ για τη φτώχεια, η οποία είχε αυξηθεί στο 25% το 2022, από 22% το προηγούμενο έτος.

Για χρόνια συζητείται η ανάγκη για ένα νέο οικονομικό μοντέλο, προσανατολισμένο στην καινοτομία, την αξιοποίηση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων, την αύξηση των γνώσεων και της προστιθέμενης αξίας, αλλά και στις επενδύσεις στο ανθρώπινο δυναμικό. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, οι μεγαλύτερες επενδύσεις κατευθύνονται στις κατασκευές, έναν προσωρινό κλάδο χωρίς προστιθέμενη αξία στην οικονομία.

Στην πραγματικότητα, η Αλβανία θα μπορούσε να είχε επωφεληθεί περισσότερο από την διαδικασία της καινοτομίας και της τεχνολογικής αλλαγής που θα έπρεπε να ακολουθήσει την καταστροφή των κομμουνιστικών οικονομικών δομών, όπως οι βιομηχανίες, οι επιχειρήσεις και οι θέσεις εργασίας.

Παρόλο που η αρχική καταστροφή κατά την αλλαγή του καθεστώτος μπορεί να οδηγήσει σε άμεσα προβλήματα και απώλεια θέσεων εργασίας, η λεγόμενη "δημιουργική καταστροφή" θεωρείται θετικά, καθώς αποτελεί καταλυτικό παράγοντα για τη μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη και πρόοδο. Η καινοτομία είναι ένας βασικός παράγοντας για την οικονομική πρόοδο, τροφοδοτώντας αυτή τη δημιουργική καταστροφή.

Πράγματι, από τότε ο κόσμος έχει περάσει από κύκλους ανάπτυξης, ύφεσης και κρίσεων, αλλά έχει πάντα προχωρήσει μπροστά, οδηγούμενος από την καινοτομία, την τεχνολογία και πάνω απ' όλα την εξέλιξη των ανθρώπινων πόρων.

Σήμερα, η παγκόσμια οικονομία αλλάζει με εξαιρετικό ρυθμό, χάρη στην τεχνολογία και την επιστημονική πρόοδο, που δημιουργούν την ανάγκη για νέα αναπτυξιακά μοντέλα.

Η αντίθεση είναι εμφανής με την πορεία της αλβανικής οικονομίας. Μετά τη μετάβαση από μια συγκεντρωτική σε μια οικονομία της αγοράς, για τρεις δεκαετίες, το κύριο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της εσωτερικής οικονομίας ήταν το χαμηλό κόστος εργασίας, το οποίο ενθάρρυνε κλάδους με χαμηλή προστιθέμενη αξία και κατώτατους μισθούς.

Τώρα, αυτό το μοντέλο δεν λειτουργεί πια. Η μετανάστευση έχει δημιουργήσει ένα πραγματικό αδιέξοδο στην αγορά εργασίας. Όλοι οι κλάδοι αναφέρουν ότι δυσκολεύονται να βρουν εργαζόμενους και αναγκάζονται να αυξήσουν τους μισθούς, χωρίς όμως κατά κανόνα να βελτιώσουν την παραγωγικότητα, επηρεάζοντας τη μείωση της ανταγωνιστικότητας σε σχέση με τους γείτονές τους.

Αυτή η διαδικασία, ούσα επιβαρυντική, δεν συνοδεύεται από αύξηση της παραγωγικότητας, διακινδυνεύοντας πολλά λουκέτα. Η βιομηχανία δεν επενδύει στην βελτίωση της τεχνολογίας, χάνοντας το πλεονέκτημα του χαμηλού κόστους εργασίας, χωρίς να δημιουργεί κάποιο άλλο πλεονέκτημα. Η Αλβανία υστερεί στην πληροφορική, η οποία αναπτύσσεται κυρίως ως υπηρεσία προς τρίτους.

Ο τουρισμός είναι η πιο θετική εξέλιξη που έχει συμβεί στην οικονομία τα τελευταία χρόνια, αλλά και πάλι, όπως φαίνεται από τα στοιχεία του 2023, απέτυχε να φέρει προστιθέμενη αξία στην οικονομία. Εκτός από την εποχικότητά του, δεν γίνεται καμία προσπάθεια για σύνδεση με άλλους κλάδους, όπως η βιομηχανία μεταποίησης τροφίμων.

Η κατασκευή υπήρξε και παραμένει ένας σημαντικός κινητήρας της προόδου της χώρας. Στοιχεία της Eurostat, η οποία υπολογίζει το ονομαστικό κόστος κατασκευών ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), ή αλλιώς τι παράγει η οικονομία σε ένα έτος, το 2022, για την Αλβανία ήταν 18,8% του ΑΕΠ, από 11,3% που είναι ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αντιθέτως, οι επενδύσεις σε μηχανήματα και εξοπλισμό, που είναι απαραίτητες για την πρόοδο των επιχειρήσεων, καθώς επηρεάζουν θετικά την αύξηση της παραγωγικότητας, είναι οι χαμηλότερες στην Ευρώπη. Σύμφωνα με την Eurostat, το 2022, οι δαπάνες για μηχανήματα και εξοπλισμό ήταν 4,1% του ΑΕΠ στην Αλβανία, το δεύτερο χαμηλότερο στην Ευρώπη.

Στην Σερβία, ο δείκτης αυτός είναι 8,9% του ΑΕΠ, στο Μαυροβούνιο 7,9%, στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη 9,5%, στα Σκόπια 7,5%.

Η ανάγκη για ένα νέο οικονομικό μοντέλο, προσανατολισμένο στην καινοτομία, την αξιοποίηση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων, την αύξηση των γνώσεων και της προστιθέμενης αξίας, αλλά και στις επενδύσεις στο ανθρώπινο δυναμικό, συζητείται για χρόνια.

Στην πράξη, τα τελευταία χρόνια, οι μεγαλύτερες επενδύσεις κατευθύνονται στις κατασκευές, έναν προσωρινό κλάδο χωρίς προστιθέμενη αξία στην οικονομία. Οι κατασκευές και οι δραστηριότητες του real estate υπήρξαν οι μεγαλύτεροι συνεισφέροντες στην οικονομική ανάπτυξη τα τελευταία τρία χρόνια, αγγίζοντας συχνά σχεδόν το 50% αυτής.

Και οι δύο αυτοί κλάδοι τροφοδοτήθηκαν από την άνθηση των οικοδομικών αδειών που εκδόθηκαν στην πρωτεύουσα μετά το 2017 και κορυφώθηκαν το 2022, υποχωρώντας για πρώτη φορά το 2023.