Με το μήνυμα ότι το Σούλι εξακολουθεί να αποτελεί και θα αποτελεί αιώνιο φάρο λευτεριάς απέναντι σε κάθε είδους επιβουλή, τιμήθηκαν και φέτος, την Κυριακή 26 Μαΐου, οι αγώνες των Σουλιωτών.

Του π. Ηλία Μάκου

Οι εκδηλώσεις κορυφώθηκαν με την αναπαράσταση της ανατίναξης του Κουγκίου από τον καλόγηρο Σαμουήλ, ενώ προηγήθηκε δοξολογία στον παλαιοχριστιανικό ναό του αγίου Δονάτου, χοροστατούντος του Μητροπολίτου Παραμυθίας Σεραπίωνος.

Ακολούθησε επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνων και προσκλητήριο νεκρών στο μνημείο των πεσόντων, ενώ ο κύκλος τιμής και μνήμης ολοκληρώθηκε με δημοτικούς χορούς στο χώρο του Βουλευτηρίου.

Την κυβέρνηση εκπροσώπησε ο υπουργός Εθνικής Αμύνης Νίκος Δένδιας, ο οποίος σε δηλώσεις του τόνισε ότι "το ολοκαύτωμα του Σουλίου αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά κεφάλαια της προεπαναστατικής περιόδου. Εξήψε και εξάπτει τη συλλογική μνήμη από τα παιδικά μας χρόνια. Οι Σουλιώτες είχαν ισχυρή την αίσθηση της κοινότητας, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των Ελλήνων τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Και κατάφεραν μαχόμενοι να διατηρήσουν την αυτονομία τους για πάνω από δύο αιώνες".

Υποστήριξε ακόμη ότι "εφιάλτης των παιδικών μου χρόνων ήταν ο Πήλιο Γούσης. Η κερκόπορτα είτε ως ανοιχτή πύλη είτε ως προδοτική συμπεριφορά έχει σημαδέψει το συλλογικό υποσυνείδητο". κα

Και επεσήμανε: "Οι Σουλιώτες αγνίστηκαν για την ελευθερία τους και προετοίμασαν τον μεγάλο αγώνα για την ανεξαρτησία της πατρίδας μας. Το ολοκαύτωμα του Σουλίου αποτέλεσε και αποτελεί παρακαταθήκη για την ελευθερία του Έθνους".

Σημείωσε ότι "σήμερα, σε μια εποχή, που οι προκλήσεις είναι υπεραρκετές, είναι απολύτως αναγκαία συνθήκη συμβίωσης η αφοσίωση στην Πατρίδα. Και νομίζω ότι είναι γνωστό σε όλους ότι η ελευθερία, η ανεξαρτησία δεν χαρίζονται. Κατακτώνται και διατηρούνται. Ο εντεταλμένος φορέας σήμερα από το Σύνταγμα για την διατήρηση της κυριαρχίας, της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας είναι οι Ένοπλες Δυνάμεις της πατρίδας μας. Όχι μόνο τα λαμπρά επαγγελματικά στελέχη, αλλά το σύνολο των Ενόπλων Δυνάμεων που με προφανή συνταγματική επιταγή αποτελούν στρατό πολιτών και που μεταρρυθμίζονται και ισχυροποιούνται, με την «Ατζέντα 2030», τη μεγαλύτερη μεταρρύθμιση των Ενόπλων Δυνάμεων μετά το 1974 και ίσως στο σύνολο της νέας ελληνικής ιστορίας".

Και κατέληξε λέγοντας ότι "την ιστορία τους οι Σουλιώτες την έπλασαν οι ίδιοι. Με αξιοπρέπεια και γενναιότητα επέλεξαν το τέλος αυτής της ιστορίας με την περιφρόνηση του θανάτου, τον οποίον θεώρησαν ελάχιστο αντίτιμο και το κατέβαλαν έναντι της εισόδου με δάφνες στη συλλογική μνήμη του Ελληνικού Έθνους".

Εκτός από τον πανηγυρικό της ημέρας, που εκφώνησε ο καθηγητής του Παντείου και τ. βουλευτής και υπουργός Άγγελος Συρίγος (με καταγωγή από το Σούλι, από τη μεριά της γιαγιάς του, που η οικογένειά της έφυγε το 1803 από το Σούλι), όπου ξετύλιξε τα ιστορικά γεγονότα και τη θυσιαστική πορεία των Σουλιωτών και αναλύθηκε ο αντίκτυπός της στη σύγχρονη εποχή, απηύθυναν χαιρετισμούς ο αντιπεριφερειάρχης Θεσπρωτίας Θωμάς Πιτούλης (στο Αμφιθέατρο) και ο δήμαρχος Σουλίου Αθανάσιος Ντάνης (στο Βουλευτήριο).

Το Σάββατο 25 Μαΐου πραγματοποιήθηκε συνάντηση χορευτικών συγκροτημάτων και περιδιάβαση των χορευτών με παραδοσιακές φορεσιές, συνοδεία παραδοσιακής μουσικής, στην κωμόπολη της Παραμυθιάς, ενώ στον προαύλιο χώρο του δημοτικού σχολείου Βούλγαρη χόρεψαν χορευτικά συλλόγων όχι μόνο του δήμου Σουλίου, αλλά και από άλλες περιοχές της Ελλάδας και εκτυλίχθηκε δρώμενο από τον Όμιλο Απόδοση Τιμών και Ιστορικής Αναβίωσης Σουλίου, ο οποίος συμμετείχε στις εορταστικές εκδηλώσεις.

Εξάλλου την Κυριακή το πρωί διεξήχθη ο 10ος ορεινός αγώνας δρόμου θυσίας Σουλιωτών, που είχε σημείο εκκίνησης την Γλυκή και τερματισμό το χώρο του Βουλευτηρίου

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Οικία Τζαβέλλα ήταν ανοικτή για το κοινό, με έκθεση οικογενειακών κειμηλίων και έργων τέχνης και δεν ήταν λίγοι αυτοί, που την επισκέφθηκαν.

Στις εκδηλώσεις, συμμετείχαν ο Μητροπολίτης Παραμυθίας Σεραπίων, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Νίκος Δένδιας, ο βουλευτής Θεσπρωτίας Βασίλειος Γιόγιακας ως εκπρόσωπος της Βουλής των Ελλήνων, ο βουλευτής Άγγελος Συρίγος ως εκπρόσωπος της Νέας Δημοκρατίας, ο Μάριος Κάτσης ως εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία, ο Δημήτριος Μπίλλας ως εκπρόσωπος της Ελληνικής Λύσης, ο Φώτιος Ηλιόπουλος ως εκπρόσωπος του κόμματος της Νίκης, ο Δήμαρχος Σουλίου Αθανάσιος Ντάνης, ο Διοικητής Περιφερειακής Αστυνομικής Διεύθυνσης Ηπείρου Ταξίαρχος Βασίλειος Μουσελίμης ως εκπρόσωπος του Αρχηγού της ΕΛ.ΑΣ., ο Διοικητής 1ης Στρατιάς/EU–OHQ Αντιστράτηγος Δημόκριτος Κωνσταντάκος ως εκπρόσωπος του Αρχηγού ΓΕΕΘΑ και του Αρχηγού ΓΕΣ, ο Διοικητής Γ΄ΣΣ/NRDC-GR Αντιστράτηγος Αθανάσιος Γαρίνης, ο Υποστράτηγος Π.Σ. Χριστόφορος Μπόκας ως εκπρόσωπος του Αρχηγού του Πυροσβεστικού Σώματος, ο Διοικητής 3ης Περιφερειακής Διοίκησης Λιμενικού Σώματος Αρχιπλοίαρχος ΛΣ Παύλος Τιφτικίδης ως εκπρόσωπος του Αρχηγού του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής, ο Αντιπεριφερειάρχης Π.Ε. Θεσπρωτίας Θωμάς Πιτούλης, ο Δήμαρχος Καλαβρύτων και πρόεδρος του Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών Ελλάδος Αθανάσιος Παπαδόπουλος, άλλοι εκπρόσωποι της Τοπικής και Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης, εκπρόσωποι Συνδέσμων Αποστράτων και Εφέδρων Αξιωματικών, εκπρόσωποι Συνδέσμων και Συλλογων, Απόγονοι Σουλιωτών, εκπρόσωποι τοπικών φορέων και πλήθος κόσμου.

Το Σούλι λαμπρύνει τη λευτεριά

Αν ο αγώνας της επανάστασης του 1821 αποτέλεσε και προβλήθηκε ως μια από τις ηρωικότερες και ιδεαλιστικότερες εκφάνσεις του ελληνικού βίου, αλλά και της υπόλοιπης ανθρωπότητας, η θυσία των Σουλιωτών λάμπρυνε, λαμπρύνει και θα λαμπρύνει τη λευτεριά, όσο υπάρχουν σ' αυτό τον κόσμο υψηλά ιδεώδη και ευγενή αισθήματα.

Υπήρξαν οι Σουλιώτες η τελειότερη έκφραση των Ελλήνων ως πολεμιστών για την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα του τόπου τους, απαράμιλλοι σε γενναιότητα, ξεχωριστοί σε στρατιωτική ιδιοφυΐα και ευστροφία (οι πολεμικές τεχνικές τους διδάσκονται σε στρατιωτικές σχολές του εξωτερικού), ιδιαίτεροι σε πατριωτισμό και ανιδιοτέλεια και εντιμότητα.

Αυτοί οι ατίθασοι πολεμιστές, που έζησαν πάνω στα άγρια και απόρθητα βουνά, παρέμειναν σε όλα αδιάβλητοι απέναντι στον αιμοχαρή και διεφθαρμένο Αλή πασά.

Οραματίζονταν την πατρίδα τους αδούλωτη και γι' αυτό πολέμησαν σαν λιοντάρια και κατάφεραν να αναδειχθούν και να αποδειχθούν άξιοι ένδοξων προγόνων.

Ποιος ήταν στ' αλήθεια ο καλόγηρος Σαμουήλ

Ο Καλόγηρος Σαμουήλ, που ανατίναξε το Κούγκι, μ’ ένα δαυλό και λίγη μπαρούτι, φωνάζοντας: «Το αίμα των μαρτύρων γεννά την ελευθερία», είναι ο τελευταίος θεματοφύλακας του Σουλιώτικου κάστρου.

Παρότι έχουν γίνει ανασκαφές στο Κούγκι του Σουλίου, με σκοπό την ανεύρεση και την ανακομιδή των οστών του καλόγερου Σαμουήλ και των συντρόφων του, που έγραψαν μία χρυσή σελίδα ηρωισμού στην ιστορία του Γένους, δεν απέδωσαν καρπούς.

Και αυτό θεωρείται φυσιολογικό από τους αρχαιολόγους, αφού η φωτιά μετέτρεψε τα οστά σε στάχτη και σκόνη.

Είναι ενδεικτικό ότι στις ανασκαφές, τις οποίες χρηματοδότησε ιδιώτης, ο αείμνηστος Σωτήριος Παπαθανασίου, και που έγιναν από 13 έως 31 Ιουλίου του 1962, βρέθηκε λιωμένο ακόμη και το βαρίδι, με το οποίο ζυγιζόταν η πυρίτιδα.

Στις ανασκαφές, όμως, εκείνες επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη του ναού της Αγίας Παρασκευής και το ολοκαύτωμα του γενναίου Καλόγηρου, που αμφισβητείται από μερικούς νεότερους ιστορικούς…

Ειδικότερα ανακαλύφθηκαν (τώρα φυλάσσονται στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηγουμενίτσας), μεταξύ άλλων, διαλυμένα και κατεστραμμένα: Χάλκινος δίσκος (απλάδα), με τον οποίο μοιράζονταν το αντίδωρο στους εκκλησιαζόμενους. Η κλειδωνιά του ναού μαζί με το κλειδί. Κλειδιά προερχόμενα από Σουλιώτικα σπίτια, τα οποία αφέθηκαν εκεί από τους Σουλιώτες, μετά το κάψιμο των σπιτιών τους. Δισκοπότηρο. Μικρό χάλκινο ποτήρι. Σιδερένια τσιμπίδα, για τα κάρβουνα του θυμιατού. Πυρόβολοι ατσάλινοι, με τους οποίους άναβαν φωτιά. Τενεκεδένιο χωνί με το οποίο έριχναν το λάδι από μεγάλο δοχείο σε μικρότερο. Χάλκινο λαδοκάνδηλο. Πολλά κομμάτια (λιώματα) χάλκινων αγγείων. Βλήματα ( βόλια ) παλιών πυροβόλων διαφόρων διαμετρημάτων.

Ενδιαφέρουσα είναι η μαρτυρία του συνταξιούχου οδοντίατρου και πρώην προέδρου της Κοινότητας Σουλίου Χρήστου Παππά, που συνέβαλε στην ιστορική ανάδειξη του τόπου, ο οποίος τότε ήταν μαθητής Γυμνασίου: «Το καλοκαίρι του 1962 η αρχαιολογική Υπηρεσία διενεργούσε ανασκαφές στο Κούγκι. Ο αείμνηστος αρχαιολάτρης, συγγραφέας και λαογράφος Σπύρος Μουσελίμης, ως Επιμελητής των αρχαιο-τήτων, ήταν επικεφαλής των ανασκαφών αυτών. Τότε, κατά τις σχολικές διακοπές του καλοκαιριού, ως μαθητής του Γυμνασίου της Παραμυθιάς, εργάστηκα κι εγώ στις ανασκαφές αυτές. Τα βράδια, για να μην πηγαίνω στο χωριό μου, τον Αυλότοπο, μαζί με άλλα δύο παιδιά κοιμόμουνα στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου. Θυμάμαι ότι στα ερείπια της Αγίας Παρασκευής βρήκαν σιδερένια στρογγυλά βόλια και απανθρακωμένα αντικείμενα, τα οποία μετέφεραν σε χώρο εντός του Δημοτικού Σχολείου».

Μπορεί να μη σώθηκαν τα οστά του Καλόγηρου Σαμουήλ, ωστόσο μένει στους αιώνες η σκηνή, όπου ο γέρων ιερομόναχος άρπαξε το λάβαρο, το έσφιγξε στο στήθος του και παίρνοντας αναμμένη θρυαλλίδα ψιθύρισε μπροστά στην πυριταποθήκη: «Ο ελεύθερος πεθαίνη για την πίστη του και τις ιδέες του».

Το σώμα του τινάχθηκε στον αέρα, προς τον ουρανό, που ποθούσε, και ο αγωνιστής των παραδόσεων του Γένους και της Ορθοδοξίας απέθανε κομματιασμένος σε σχισμένα τεμάχια. Φρικαλέο το γεγονός, αλλά η θυσία δικαιώθηκε.

Το μπαρούτι σώριασε το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, που έγινε ο τάφος του Σαμουήλ, του οποίου η θυσία, και όλων των ηρώων, είναι μια σύγχρονη πνευματική δύναμη, με αδρή συμβολή στα αιτήματα και ζητήματα του καιρού μας….

Δεν είναι μυθοπλασία

Η ανατίναξη του Κουγκίου δεν είναι μυθοπλασία, αλλά ιστορικό γεγονός. Και έγινε από τον Καλόγηρο Σαμουήλ, ο οποίος αυτοθυσιάστηκε και που την καταγωγή του διεκδικούν πολλά χωριά, χωρίς οι ιστορικοί να έχουν καταλήξει ακόμη σε συγκεκριμένο τόπο.

Η περιγραφή του Περραιβού για τα γεγονότα στο Κούγκι και την αυτοπυρπόληση του Σαμουήλ, όπως και συνολικά για τους Σουλιώτες, είναι πηγή και σημείο αναφοράς για ό,τι γράφτηκε μεταγενέστερα και ό,τι θα γραφτεί στο μέλλον.

Υπάρχουν, όμως και άλλες εκδοχές. Σύμφωνα με μία από αυτές, "ο καλόγερος δεν έβαλε μόνος του φωτιά στο μπαρούτι, αλλά δράστης ήταν ο Φώτος Τζαβέλας σε τυχαίο συμβάν. Άρα δεν έμεινε εκεί συνειδητά για να γίνει ολοκαύτωμα".

Μάλλον πρόκειται για μια προσπάθεια να προβληθεί μια «αναθεωρητική» ή «εκμοντερνισμένη» απαξιωτική αντίληψη για… τα ιερά και όσια, αλλά και για το συνολικό αγώνα των Σουλιωτών.

Ο Σαμουήλ επέλεξε συνειδητά «να ποθάνει μετά των αλλοφύλων…» και έγινε σύμβολο αντίστασης, όπως και άλλοι ρασοφόροι στη μακραίωνη ιστορία του ελληνικού έθνους.

Πάντως ο Σπ. Αραβαντινός στην ιστορία για τον Αλή πασά δεν αποδέχεται την αυτοπυρπόληση.

Απορρίπτει, όμως, και την εκδοχή, που δεν έχει κανένα ιστορικό έρεισμα, ότι δράστης ήταν ο Φώτος Τζαβέλας, σε συνεννόηση με τον Αλή.

Καμία εκδοχή δεν μπορεί να μειώσει το αυτοθυσιαστικό εθνεγερτικό μήνυμα του καλόγερου Σαμουήλ.

Η προεπαναστατική και επαναστατική ιστορία του Σουλίου είναι έμβλημα και πραγματικότητα. Όπως και ο Σαμουήλ, που αποδείχτηκε κληρονόμος και συνεχιστές των προγονικών αρετών.

Η καταγωγή του καλόγηρου Σαμουήλ

Ενώ πολλές περιοχές ερίζουν για την καταγωγή του καλόγηρου Σαμουήλ, που ανατίναξε το Κούγκι, οι ερευνητές εξακολουθούν να διχογνωμούν για το θέμα αυτό.

Ο καλόγερος Σαμουήλ είναι ένας θρύλος. Τίποτε περισσότερο, τίποτε λιγότερο.

Και αυτό, γιατί, χάριν της ελευθερίας, ξεπέρασε τον εαυτό του, τις δυνάμεις του, τις δυνατότητές του και με την αυτοθυσία του έδειξε το δρόμο στις επόμενες γενιές.

Αν και ήταν πολιορκημένος, δεν καταδέχτηκε να σκλαβωθεί.

Ωστόσο οι ιστορικοί δεν έχουν καταλήξει σε τελικό συμπέρασμα ως προς τον τόπο, που γεννήθηκε, αφού δεν σώζονται ακριβείς πηγές.

Κάποιοι τονίζουν ότι κατάγονταν από χωριό κοντά στην Παραμυθιά.

Στο μεταξύ οι κάτοικοι του θεσπρωτικού χωριού Κρυονέρι (παλαιά Λίμποβο) Φιλιατών, θεωρούν βέβαιο ότι ο καλόγερος Σαμουήλ κατάγονταν από το χωριό τους. Μάλιστα η Αδελφότητα του χωριού έχει το όνομά του.

Το 1967 οι κάτοικοι ανέθεσαν στη γλύπτρια Λουκία Γεωργαντή να φιλοτεχνήσει την προτομή του, στην οποία αναγράφεται: "ΣΑΜΟΥΗΛ ΚΑΛΟΓΗΡΟΣ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΙ ΚΟΥΓΚΙΟΥ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ ΤΟΥ ΚΡΥΟΝΕΡΙΟΝ (ΛΙΜΠΟΒΟΝ) ΦΙΛΙΑΤΩΝ ΑΡΩΓΗ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΟΥΛΑΟΥ ΤΗΝΔΕ ΤΗΝ ΠΡΟΤΟΜΗΝ ΤΙΜΗ ΕΝΕΚΕΝ ΕΙΣ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ ΑΙΩΝΙΟΝ ΕΥΓΝΩΜΟΝΩΣ ΕΝΕΘΕΤΟ ΕΤΕΙ 1967".

Τον διεκδικεί και η Στενή Εύβοιας. Οι Στενιώτες υποστηρίζουν ότι γεννήθηκε στο χωριό τους και μάλιστα προσδιορίζουν ότι ήταν γιος του Χριστόδουλου Δημάκου.

Ο Γουναρόπουλος στην "Ιστορία της νήσου Ευβοίας", αναφέρει σχετικά: "Ούτος εγεννήθη περί το 1768 εν Στενή του Δήμου Διρφύων, εσπούδασεν εν ταις μοναίς του Αγίου Δημητρίου και Αγίας Παρασκευής και ύστερον εχειροτονήθη εν τη πράξει ιερομόναχος παρά του επισκόπου Χαλκίδος Ιερόθεου".

Ακόμη ως τόπος καταγωγής του εικάζεται και η Β. Ήπειρος.

Παλαιοί και νέοι ιστορικοί συμφωνούν για την ανεκτίμητη προσφορά του Σαμουήλ στον αγώνα ενάντια σε κάθε μορφής τυραννίας, που τον ανέδειξε σε πανευρωπαϊκό σύμβολο, αλλά ο καθένας εκφράζει τη δική του γνώμη και εκδοχή για την καταγωγή του.

Αυτό, που έχει μεγάλη σημασία είναι ότι κατά την τελευταία πολιορκία του Σουλίου (1800-1803) διακρίθηκε για την ευστροφία του και την παλικαριά του, προσφέροντας με πολλούς τρόπους τις πολύτιμες υπηρεσίες του, ακόμα και συμμετέχοντας ο ίδιος στις μάχες κατά των Τουρκαλβανών, με αποτέλεσμα να τον θεωρεί ο Αλή πασάς ως τον μεγαλύτερο εχθρό του.

Τελικά θυσίασε και την ίδια τη ζωή του, καθώς ήταν μια ψυχή, που δεν πρόδωσε, ούτε φυσικά, ούτε ηθικά, τους ατίμητους θησαυρούς της παράδοσης και απέρριψε τα ανταλλάγματα του συμβιβασμού.

***

Κατά τον Αραβαντινό, ο καλόγηρος Σαμουήλ του Σουλίου είχε το κοσμικό όνομα Σταύρος Θεμελής και καταγόταν από ένα χωριό κοντά στην Παραμυθιά.

Νεαρός ακόμα υπήρξε μαθητής του μάρτυρα Κοσμά του Αιτωλού, «και από τούτου εδιδάχθη τα στοιχειώδη γράμματα, αλλά το σπουδαιότερον εκ των λόγων και των έργων του ενθουσιώδους εκείνου κήρυκα της Χριστανικής αλήθειας, ήντλησε πολύτιμα κεφάλαια εθελοθυσίας και αφοσιώσεως εις την πίστιν και την πατρίδα.

Εις το Σούλι εφανίσθη ημέραν τινά εν αρχήν των σουλιώτικων κατά του Αλή αγώνων κι έμενε μονάζων εν τινί σπηλαίω του Κούγκι, περιερχόμενος δε τας πέριξ κώμας και συλλέγων συνδρομάς ανήγειρε κατ' αρχάς μεν τον ναΐσκο της Αγίας Παρασκευής, βραδύτερον δε και το μικρόν φρούριον· αμφότερα δε ταύτα έκτισεν ο Σαμουήλ διαρκούσης της εκστρατείας του Αλή κατά Τζωρτζήμ Πασά της Ανδριανουπόλεως.

Συνείθιζε δ' εν τοις κηρύγμασι να παρενθέτη συνεχώς τας λέξεις «η τελευταία κρίσις», εντεύθεν δε επωνομάσθη και «Σαμουήλ, τελευταία κρίσις».

Το αυστηρόν του βίου του δεν εβράδυνε να ελκύση τον σεβασμό πάντων των Σουλιωτών· κατατρεχομένων δε τούτων υπό πολλών προς αλλήλους διενέξεων ο Σαμουήλ εχρησιμοποίει την επιρροήν του παρ' αυτοίς συμβιβάζων τα διεστώτα· αλλά και πολέμαρχος εκ των αρίστων ανεδείχθη ο Σαμουήλ, το δε τέλος αυτού περιβαλόν διά της αίγλης του μαρτυρίου την πολιάν κεφαλήν του επισφράγισε βίον έμπλεου πατριωτισμού και θρησκευτικής αφοσιώσεως και ανέδειξε τούτον ένα των εθνικών ημών μαρτύρων».

Ο Φίνλευ θεωρεί ότι ο Σαμουήλ είχε αφιερώσει τη ζωή του στον πόλεμο εναντίον των Μουσουλμάνων, κι αυτός ήταν ο βασικός λόγος που τον έφερε κοντά στους Σουλιώτες: «Ο ήρως του Σουλίου υπήρξεν εις ιερεύς καλούμενος Σαμουήλ, όστις είχε λάβει το παράδοξον παρωνύμιον η «Τελευταία Κρίσις".

Οι Σουλιώται, καίτοι εν γένει θεωρούντες μεθ' υποψίαν πάντα ξένον, εδέχθησαν τον Σαμουήλ, όταν το πρώτον ήλθε παρ' αυτοίς ως μυστηριώδης ξένος, μετά σεβασμού και δέους.

Η θρησκευτική ζέσις ήτο η δεσπόζουσα ώθησις της ψυχής του.

Η αρετή του ως ανδρός, η ανδρεία του ως στρατιώτου, η φρόνησις του εις παν αφορών το συμφέρον της κοινότητος και η άκρα αυταπάρνησίς του από παντός ιδιοτελούς σκοπού, τον έκαμαν ν' αναγνωρισθεί γενικώς από τους πολεμιστές πάσης φάρας».

Ο Περραιβός αναφέρει ότι ο Σαμουήλ ήταν σχεδόν αγράμματος, πιθανότατα όμως γνώριζε στοιχειώδη γραφή κι ανάγνωση, εφόσον λειτουργούσε και ως παπάς στη σουλιώτικη κοινότητα: «Ούτε του ονόματός του την ορθογραφία εγίγνωσκε· εθαύμασα όμως ιδών και ακούσας αυτόν εξηγούντα εις απλήν φράσιν εκκλησιαστικά συγγράμματα, και μάλιστα τας προφητείας».

Σύμφωνα με όσα γράφει ο Περραιβός, ο παπα – Σαμουήλ εμφανίζεται στο Σούλι ως αδιάλλακτος πολέμιος των μουσουλμάνων και του πασά: «Κατάς τας δεινάς ταύτας περιστάσεις συνετέσεν ουκ ολίγον και Ιερομόναχος τις Σαμουήλ, τούνομα, καταγόμενος εκ των περιχώρων της Παραμυθίας, προς τον οποίο επρόσφεραν σέβας, και υπακοήν οι Σουλλιώται· πολλάκις παρετάττετο ο ίδιος προσωπικώς, και εμάχετο ανδρείως, ώστε το παράδειγμα του ενθουσίαζεν άπαντας· τους εδίδασκε καθ' εκάστην τα προς την πατρίδα χρέη, τους εσυμβούλευε να μη δέχωνται διόλου συνομιλίας, σχέσεις και υποσχέσεις του Πασά".

***

Όπως και νάχει ο καλόγερος Σαμουήλ τόσους αιώνες πίσω, άφησε ως παρακαταθήκη τον τρόπο που αρμόζει στους νεοέλληνες να ζούμε: "Ελεύθεροι". Χωρίς να εκμαυλίζονται και να εξαχρειώνονται οι συνειδήσεις μας. Χωρίς να είμαστε άβουλα όντα, που μας σέρνουν σε μια δουλεία βασανιστική.