Η «δημιουργική καταστροφή» είναι ένας όρος που άρχισε να χρησιμοποιείται το 1942, όταν η καινοτομία και η εκβιομηχάνιση αύξησαν την παραγωγή και την παραγωγικότητα, φέρνοντας επανάσταση στην οικονομική δομή αλλά ταυτόχρονα καταστρέφοντας την παλιά.

Αν και μπορεί να οδηγήσει σε άμεσα προβλήματα και απώλεια θέσεων εργασίας, η δημιουργική καταστροφή έχει χαρακτηριστική θετική, καθώς αποτελεί εποικοδομητικό μοχλό μακροπρόθεσμης οικονομικής ανάπτυξης και προόδου. Η καινοτομία είναι βασικός παράγοντας της οικονομικής προόδου, τροφοδοτώντας τη δημιουργική καταστροφή.

Στην πραγματικότητα, από τότε, ο κόσμος έχει περάσει από κύκλους ανάπτυξης, παρακμής, κρίσεων, αλλά πάντα προχωρούσε με γνώμονα την καινοτομία, τις εξελίξεις, την τεχνολογία και πάνω από όλα, την εξέλιξη του ανθρώπινου δυναμικού.

Σήμερα, η παγκόσμια οικονομία αλλάζει με εξαιρετική ταχύτητα, καθοδηγούμενη από την τεχνολογία και την επιστημονική πρόοδο, που φέρνουν την ανάγκη για νέα μοντέλα ανάπτυξης.

Η αντίθεση είναι εμφανής με τον δρόμο που ακολούθησε και ακολουθεί η αλβανική οικονομία. Μετά τη μετάβαση από την κεντρική οικονομία στην οικονομία της αγοράς, για τρεις δεκαετίες, το κύριο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της εγχώριας οικονομίας ήταν το φθηνό κόστος εργασίας, το οποίο ενθάρρυνε τομείς με χαμηλή προστιθέμενη αξία και κατώτατους μισθούς.

Τώρα, αυτό το μοντέλο δεν λειτουργεί πλέον. Η μετανάστευση έχει δημιουργήσει ένα πραγματικό εμπόδιο στην αγορά εργασίας.

Όλοι οι κλάδοι αναφέρουν ότι δυσκολεύονται να βρουν εργαζόμενους και αναγκάζονται να αυξήσουν τους μισθούς, ως επί το πλείστον χωρίς βελτίωση της παραγωγικότητας, επηρεάζοντας τη μείωση της ανταγωνιστικότητας σε σχέση με τους γείτονές τους.

Αυτή η διαδικασία, ούσα τεταμένη, δεν συνοδεύεται από αυξημένη παραγωγικότητα, κινδυνεύοντας με πολλές χρεοκοπίες. Ο κλάδος αποτυγχάνει να επενδύσει στη βελτίωση της τεχνολογίας, χάνοντας το πλεονέκτημα του φθηνού κόστους εργασίας, χωρίς να δημιουργήσει άλλο πλεονέκτημα. Η Αλβανία υστερεί στην τεχνολογία πληροφοριών, η οποία αναπτύσσεται κυρίως ως υπηρεσία για τρίτους.

Ο τουρισμός είναι η πιο θετική εξέλιξη που έχει συμβεί στην οικονομία τα τελευταία χρόνια, αλλά και πάλι, όπως φαίνεται από τα στοιχεία του 2023, δεν κατάφερε να φέρει προστιθέμενη αξία στην οικονομία. Εκτός από τον εποχιακό αντίκτυπο, δεν φαίνεται να καταβάλλεται προσπάθεια για σύνδεση άλλων τομέων, όπως η βιομηχανία επεξεργασίας τροφίμων.

Επιπλέον, ο τομέας αυτός είναι αρκετά εύθραυστος, τόσο σε απροσδόκητες εξελίξεις όσο και σε επιδείνωση της εικόνας, σε συνθήκες όχι ιδιαίτερα λειτουργικής υποδομής και ραγδαίας αύξησης των τιμών στη χώρα που διαφημίζεται ως μια από τις φθηνότερες Ευρώπης.

Οι κατασκευές ήταν και συνεχίζουν να αποτελούν σημαντική κινητήρια δύναμη της προόδου της χώρας. Τα στοιχεία της Eurostat, που υπολογίζουν το ονομαστικό κόστος κατασκευής ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), ή αυτό που παράγει η οικονομία σε ένα χρόνο, το 2022, για την Αλβανία ήταν 18,8% του ΑΕΠ, από 11,3% που είναι ο μέσος όρος του Ευρωπαϊκή Ένωση.

Αντίθετα, οι επενδύσεις σε μηχανήματα και εξοπλισμό, που είναι απαραίτητες για την πρόοδο των επιχειρήσεων, καθώς επηρεάζουν θετικά την αύξηση της παραγωγικότητας, είναι οι χαμηλότερες στην Ευρώπη. Και σύμφωνα με τη Eurostat, το 2022, οι δαπάνες για μηχανήματα και εξοπλισμό ήταν 4,1% του ΑΕΠ στην Αλβανία, το δεύτερο χαμηλότερο στην Ευρώπη.

Στη Σερβία, ο δείκτης αυτός είναι 8,9% του ΑΕΠ, στο Μαυροβούνιο 7,9%, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη 9,5%, στα Σκόπια 7,5%.

Η ανάγκη ενός νέου οικονομικού μοντέλου, προσανατολισμένου στην καινοτομία, τη χρήση ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων, την αύξηση της γνώσης και την προστιθέμενη αξία, την επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο, συζητείται εδώ και χρόνια.

Πρακτικά, τα τελευταία χρόνια, ο μεγαλύτερος προσανατολισμός των επενδύσεων είναι στις κατασκευές, ένας προσωρινός τομέας χωρίς προστιθέμενη αξία στην οικονομία. Οι κατασκευές και οι δραστηριότητες ακίνητης περιουσίας ήταν οι μεγαλύτεροι συντελεστές της οικονομικής ανάπτυξης τα τελευταία τρία χρόνια, αντιπροσωπεύοντας συχνά σχεδόν το 50% αυτής.

Και οι δύο αυτοί τομείς οδηγήθηκαν από την έκρηξη των οικοδομικών αδειών που εκδόθηκαν στην πρωτεύουσα μετά το 2017 και κορυφώθηκαν το 2022, σημειώνοντας πτώση για πρώτη φορά το 2023.

Το ότι το σημερινό μοντέλο απέτυχε να αυξήσει την ευημερία αποδείχθηκε από το πιο πρόσφατο ποσοστό του ΔΝΤ για τη φτώχεια, το οποίο είχε αυξηθεί στο 25% το 2022, από 22% το προηγούμενο έτος. Η καταστροφή παραμένει μη δημιουργική λόγω της καθυστέρησης στην καινοτομία, αλλά και του χαμηλού επιπέδου γνώσης - αποτέλεσμα της μη δημιουργικής καταστροφής στην εκπαίδευση.

Οι δημογραφικές εξελίξεις, η μετανάστευση και οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού μετατρέπονται σε συστημικό πρόβλημα της οικονομίας, που απαιτεί άμεση λύση.

Μόνο ένα βιώσιμο οικονομικό μοντέλο, με επίκεντρο το ανθρώπινο κεφάλαιο, την καινοτομία, τη χρήση ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων και την αύξηση της προστιθέμενης αξίας θα μπορούσε να επαναφέρει την οικονομία σε τροχιά πριν να είναι πολύ αργά.