Από το Αργυρόκαστρο και τη Χιμάρα μέχρι το Πόγδαρετς εόρτασαν στην Αλβανία ιστορικοί ναοί και παλιές Μονές της Γέννησης της Θεοτόκου.

Ανάμεσά τους οι Μονές στην Αδρενίτσα, στους Δρυμάδες Χιμάρας και οι ναοί στο Λάμποβο Αργυροκάστρου, στη Βοκόπολη Μπερατίου, στο Σεράνι Πρεμετής, στο Βουνό Χιμάρας, στο Μάλιγκραντ Πρεσπών (αλβανική πλευρά) κ.α. Ακόμη εόρτασαν και οι ναοί της Γεννήσεως της Παναγίας στους Σχωριάδες Αργυροκάστρου στην Ποροντίνα Κορυτσάς, στην Πεσκέπη του Πόγδαρετς, ενώ ο Μητροπολίτης Ελμπασάν Νικόλαος ιερούργησε στο ναό του Αγίου Αθανασίου της πόλης.

Στο Λάμποβο Αργυροκάστρου
Πανηγυρικά εόρτασε ο ναός της Γεννήσεως της Θεοτόκου στο Λάμποβο Αργυροκάστρου, που μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία από τις σπουδαιότερες βυζαντινές εκκλησίες που σώζονται στην ευρύτερη περιοχή, καθώς, σύμφωνα με την παράδοση, ιδρύθηκε από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιουστινιανό (6ος αιων.). Και όπως διασώζεται χάρισε στο ναό τεμάχιο Τίμιου Ξύλου

Η τεχνοτροπία του τρούλου και του κυρίως ναού, παραπέμπει ανήκει τέλος της Μεσοβυζαντινής Περίοδο (8ος – 12ος αιών), ενώ υπάρχουν και μεταγενέστερες προσθήκες του νάρθηκα, του καμπαναριού και του χαγιατιού. Το Λάμποβο του Σταυρού ανήκει στην ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Αδριανούπολης (Δρόπολης) και ενδεχομένως ο Ιουστινιανός – που χαρακτηρίστηκε ως ο μεγαλύτερος κατασκευαστής όλων των εποχών – να έκτισε και εκεί ναό. Πρέπει όμως να διατηρηθούν κάποιες επιφυλάξεις γιατί πολλές φορές οι χωρικοί, για να αποκτήσει φήμη το μοναστήρι ή το χωριό τους, ανέφεραν σαν κτήτορα τον Ιουστινιανό.

Στη Μοσχόπολη
Στην εκκλησία της Γεννήσεως της Θεοτόκου στη Μοσχόπολη, τελέστηκε θεία λειτουργία με συμμετοχή πιτών και από άλλες περιοχές της Αλβανίας.

Είναι από τους παλαιότερους στην Αλβανία ναούς και ένα από τα πιο γνωστά πολιτιστικά και ιστορικά μνημεία στην περιοχή. Σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε το 554 από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, ο οποίος αφιέρωσε σ' αυτή ένα τεμάχιο του Σταυρού του Χριστού. Ωστόσο, η σημερινή δομή της εκκλησίας, όπως προκύπτει από την τεχνοτροπία του τρούλου και του κυρίως ναού – σύμφωνα με τους ειδικούς στην ιστορία και την αρχιτεκτονική – χρονολογείται από τον X -XI αιώνα. Η καθηγήτρια ιστορίας Μιρέλα Μούχο σημειώνει ότι «αυτή η εκκλησία σώζεται από τον Μεσαίωνα και τη χαρακτηρίζει κομμάτι του πολιτισμού της Αλβανίας».

Φαίνεται πως υπάρχουν και μεταγενέστερες προσθήκες του νάρθηκα, του καμπαναριού και του χαγιατιού. Ο Ναός είναι βυζαντινού ρυθμού με ψηλό τρούλο στο κέντρο και έχει σχήμα εγγεγραμμένου σταυροειδούς.

Στη Μονή της Αρδενίτσας
Εξάλλου και στη Μονή της Αρδενίτσας, ανακαινισμένη από τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο, που το παρελθόν της ξεκινάει από τα χρόνια του Δεσποτάτου της Ηπείρου, τιμήθηκε το Γενέθλιον της Παναγίας στις 8 Σεπτεμβρίου. Προς το τέλος της Θείας Λειτουργίας τελέστηκε λιτανεία της εικόνας του Γενεθλίου της Παναγίας, περιμετρικά του καθολικού της Μονής, που σύμφωνα με καταγραφές το σωζόμενο καθολικό της Μονἠς είναι πολύ μεταγενέστερο του αρχικού.

Να σημειωθεί ότι οι προσκυνητές, που προσήλθαν στην εορτάζουσα Μονή μέσα στην κατανυκτική ατμόσφαιρα του χώρου, ένιωσαν την ταπεινότητα, ναι την ταπεινότητα της Παναγιάς.

Στο σπήλαιο της Παναγίας
Στη νησίδα Μαλιγκράντ του αλβανικού τμήματος της λίμνης των Πρεσπών υπάρχει ο ναός της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας, αφιερωμένος στο Γενέθλιο της Θεοτόκου, σε μια βραχώδη σπηλιά, όπου τελέστηκε θεία λειτουργία. Πρόκειται για παμπάλαιο ναό, αφού σύμφωνα με αρχαιολόγους, ως έτος ίδρυσής της αναφέρεται το 1369.

Από αυτό το ναό προέρχεται η εικόνα της Παναγίας με το Χριστό, που εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο Μεσαιωνικής Τέχνης Κορυτσάς. Είναι εικονογραφημένη με τα τεχνικά χαρακτηριστικά της σχολής της Οχρίδας, επηρεασμένης από την παράδοση της εποχής των Παλαιολόγων.

Το παράδειγμα της Παναγίας
Οι πιστοί, που συγκεντρώθηκαν στους ναούς, συλλογίστηκαν ότι κάποτε έζησε πάνω στη γη μας η Θεοτόκος. Η ζωή της δεν χαρακτηριζόταν από ευημερία και ο δρόμος της δεν ήταν σπαρμένος με ρόδα.

Και σκέφτηκαν ότι και ο δικός τους δρόμος κάνει τα βήματά τους διστακτικά, αιματωμένα, ποτισμένα με το δάκρυ του πόνου, βαριά από το βάρος οδυνηρών πληγμάτων. Όμως το παράδειγμα της Παναγίας, το παράδειγμα της άφθαστης υπομονής της, πολλά έχει και για τις περιπτώσεις αυτές να πει. Παρακολουθεί με πολλή, βέβαια, οδύνη το μαρτύριοτου Χριστού. Δεν πέφτει όμως, δεν λιποθυμεί, δεν βγάζει απέλπιδες κραυγές, όπως θα έκανε άλλη μητέρα. Μένει σιωπηλή.

Ματώνει η τρυφερή της καρδιά, αλλά υπομένει με καρτερία τη σκληρή δοκιμασία. Και δείχνει τον υπερθαύμαστο ηρωισμό της ψυχής της. Προς αυτή στρέφουν ευλαβικά τα μάτια της ψυχής τους, όσες φορές πιέζονται τα στήθη τους, όπως έκαναν και οι πρόγονοί τους τα χρόνια της αθεΐας στη χώρα.

πάτερ Ηλίας Μάκος