Πολλές φορές, σε τοπικής σημασίας γεφύρια, σπανιότερα σε περάσματα που εξυπηρετούν κεντρικούς δρόμους, βλέπουμε, στην είσοδο ή έξοδό τους, χτισμένα μικρά πέτρινα εικονοστάσια (κονίσματα). Προφανής βέβαια ο λόγος τής άνωθεν επίκλησης για βοήθεια, πολύ ενδιαφέρουσα όμως η αρχή τούτης της συνήθειας και η τότε σκοπιμότητά της.

Τότε λοιπόν, στα αρχαία χρόνια που οι ποταμοί φάνταζαν ανίκητοι από τον άνθρωπο και γι' αυτό είχαν θεοποιηθεί, για να αλλάξεις όχθη έπρεπε να καλοπιάσεις το νερό, να το εξευμενίσεις. Μάλιστα αν το πέρασμα πραγματοποιούταν μέσω τεχνητού μέσου, ενός γεφυριού που φάνταζε σαμάρι στην πλάτη του Θεού, η ιεροσυλία παραήταν μεγάλη, καθίστατο ύβρις που κατά κάποιο τρόπο έπρεπε να διευθετηθεί. Βοηθούσαν σε αυτό δύο βωμοί, χτισμένοι ένας στην κάθε όχθη, στους οποίους γίνονταν θυσίες προκειμένου να εξασφαλιστεί σίγουρη διέλευση.

Η συνήθεια εξακολούθησε και μετέπειτα της επικράτησης του χριστιανισμού -η μορφή τού μέσου και το περιεχόμενο, αλλιώς ο τρόπος επίκλησης, αλλάζουν. Έτσι, στα βυζαντινά χρόνια έχουμε γεφύρια να γειτνιάζουν με ολόκληρους ναούς, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στη γέφυρα της Καρύταινας -η εκκλησία έχει στηθεί σε ένα από τα μεσόβαθρα.

Και βαθμιαία, όσο ο άνθρωπος δυναμώνει και απενοχοποιείται, εγκαταλείπει τις παμπάλαιες δοξασίες του, οι κάποτε βωμοί, όπου κάπνιζαν πυρές ζώων και καρπών, αντικαθίστανται από ολοένα και μικρότερα, ταπεινά εικονοστάσια. Με αυτά, η όποια πια πίστη εκφράζεται με ένα καντήλι, δυο κεριά και άφθονο λιβάνι -επικαλείται έναν τοπικό Άγιο. Τελικά, όταν τον σοφό φόβο απέναντι στη φύση σκοτώσει το θράσος της υποτιθέμενης παντοδυναμίας, όλα θα περάσουν στη σφαίρα της λαογραφίας -τα οφέλη ή οι συνέπειες αναμένονται…

Πάντως για το θέμα, την ύπαρξη εικονοστασίων ή και εκκλησιών στις άκρες γεφυριών, ο Βασίλης Δαλκαβούκης έχει γράψει: «Σ' ένα πρώτο επίπεδο, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι σηματοδοτεί ένα είδος "horror vacui", "φόβου του κενού" δηλαδή, ενός κενού που συνειδητοποιείται από την ανάγκη της ζεύξης. Επιπλέον, ένα γεφύρι συνιστά κατά κάποιον τρόπο ένα στοιχείο α-συνέχειας του δρόμου, κι αυτό στη λαϊκή συνείδηση διαμορφώνει ένα "επικίνδυνο" πλαίσιο που χρήζει προστασίας. Αν μάλιστα προχωρήσουμε λίγο περισσότερο, … μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι το γεφύρι ως έννοια δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα μεγάλο "βήμα", ο μεγάλος διασκελισμός πέρα από τη "φύση" που παράγει πολιτισμό. Αυτό το αποφασιστικό "βήμα" μπορεί εύκολα να θεωρηθεί εκτεθειμένο στα στοιχεία της μετα-φύσης, τα οποία ένα εικονοστάσι έρχεται να αντιμετωπίσει ακριβώς στο επίπεδο αυτό: το μεταφυσικό».

Σπύρος Μαντάς

* η φωτογραφία από το γεφύρι της Ρουστάρας, στους Φραγκάδες Ζαγοριού.