Η σημερινή γιορτή της Μεσοπεντηκοστής, κατά τους βυζαντινούς χρόνους αποτελούσε μια από τις μεγαλύτερες γιορτές των Ρωμιών και ταυτόχρονα γιόρταζε η Μεγάλη Εκκλησία, δηλαδή η Αγιά Σοφιά. Ο Ναός της Αγίας Σοφίας, δεν είναι αφιερωμένος στην Αγία Σοφία την μάρτυρα, αλλά στη Σοφία του Θεού, όπως επίσης και ο Ναός της Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη, τιμά την Ειρήνη του Θεού στον κόσμο και όχι την Αγία Ειρήνη την μάρτυρα. Κατά τη διάρκεια, αλλά και κατά το τέλος του 4ου μ.Χ. αιώνα πολλοί χριστιανικοί ναοί της βυζαντινής επικράτειας, κτίσθηκαν και αφιερώθηκαν στη Σοφία του Θεού, κατά το πρότυπο της Μεγάλης Εκκλησίας.

Εκτός της Κωνσταντινουπόλεως, στην Έδεσσα Μεσοποταμίας (Οσρόη), στην Θεσσαλονίκη, στην Κρήτη (Πάνορμος), στην Σόφια Βουλγαρίας, στην Αχρίδα, στο Κίεβο, στην Τραπεζούντα, στον Μυστρά, στη Μονεμβασία και αλλού. Μάλιστα, μια επιγραφή στον ομώνυμο Ναό (της Αγίας Σοφίας) στον Μυστρά, ανέφερε ότι είναι αφιερωμένη «τω παντοποιώ του Θεού Πατρός Λόγω».

Οι Βυζαντινοί εκείνες τις μέρες τιμούσαν με κάθε λαμπρότητα τη σημερινή γιορτή. Ο Νίκος Πολίτης κατά την αναφορά του στην άλωση της Πόλης, αναφέρεται και στην Αγία Τράπεζα της Αγιά Σοφιάς, η οποία ήτανε κατασκευασμένη από καθαρό χρυσό και διακοσμημένη με σπάνια κοσμήματα από σμάλτο.

«Την μέρα που πάρθηκε η Πόλη, έβαλαν σ' ένα καράβι την Αγία Τράπεζα της Αγιά Σοφιάς, να την πάνε στην Φραγκιά, για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων. Εκεί όμως στη θάλασσα του Μαρμαρά άνοιξε το καράβι και η Αγία Τράπεζα εβούλιαξε στον πάτο. Στο μέρος εκείνο η θάλασσα είναι λάδι, όση θαλασσοταραχή και κύματα κι αν είναι γύρω. Και το γνωρίζουν το μέρος αυτό οι ναυτικοί από τη γαλήνη, που είναι πάντα εκεί, και από την ευωδία που βγαίνει. Πολλοί μάλιστα αξιώθηκαν να την ιδούν στα βάθη της θάλασσας. Όταν θα πάρουμε πάλι την Πόλη, θα βρεθεί και η Άγια Τράπεζα και θα τη στήσουν στην Αγιά Σοφιά, να γίνουν σ' αυτήν τα εγκαίνια», αναφέρει ο Νίκος Πολίτης.

Το φαινόμενο αυτό μας το μαρτυρούν και αρκετοί Τούρκοι επιστήμονες, που έχουν κάνει κατά καιρούς προσπάθειες να ανακαλύψουν σε τι οφείλεται αυτό το περίεργο φαινόμενο, αλλά λόγω της λασπώδους σύστασης του βυθού, απέβησαν άκαρπες. Σύμφωνα με ντόπιους Τούρκους της Κωνσταντινούπολης, το σημείο αυτό είναι υπαρκτό. Κατά τον θρύλο, τρία ενετικά καράβια μετέφεραν τα κειμήλια από την Αγία τράπεζα της Αγίας Σοφίας, που βυθίστηκε στα νερά του Βοσπόρου στην περιοχή του Μαρμαρά.