Σε τουλάχιστον τρεις περιπτώσεις, η Έκθεση Προόδου της Αλβανίας στην πορεία προς την ένταξη στην ΕΕ, σημειώνει με ανησυχία την απεριόριστη εξουσία της κυβέρνησης και την έλλειψη περιορισμού αυτής της εξουσίας από το κοινοβούλιο, από τη δικαιοσύνη και από την αλβανική κοινωνία στο σύνολό της, σε μια αλλαγή τόνου σε σύγκριση με τις αναφορές των περασμένων ετών, που εγείρει αμφιβολίες για τη δημοκρατική λειτουργία της Αλβανίας.

Η έκθεση αξιολογεί την Αλβανία και άλλες υποψήφιες χώρες σε 31 τομείς μία φορά το χρόνο.

Οι εκθέσεις προόδου που εκπονήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν επικριθεί στο παρελθόν για χρήση απαλής γλώσσας και για υπερβολική καλοσύνη προς τις υποψήφιες χώρες ή για την τάση να εξωραΐσουν το έργο αυτών των χωρών σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για την ένταξη, προκειμένου οι εκθέσεις να μην χρησιμεύουν ως τροφή για ευρωσκεπτικιστικές ή ξενοφοβικές πολιτικές δυνάμεις στα διάφορα κράτη μέλη. Παρά ταύτα, οι παρατηρήσεις και οι ανησυχίες της Επιτροπής, που ξεχωρίζουν μεταξύ των γραμμών, μεταφέρουν μηνύματα για τους πολιτικούς των υποψηφίων χωρών.

Οι παρατηρήσεις για την απεριόριστη εξουσία του πρωθυπουργού Έντι Ράμα διακρίνονται στα σχόλια της Κομισιόν στη γενική παρουσίαση της έκθεσης καθώς και στα κεφάλαια για τη δημοκρατία, στα οποία η κυβέρνηση καλείται να «απόσχει από μέτρα που δεν συνάδουν με τα πρότυπα της ΕΕ», καθώς και στα κεφάλαια για τη διαχείριση του προϋπολογισμού ή την έλλειψη αποτελεσματικού δικαστικού περιορισμού των ύποπτων καταχρηστικών ενεργειών των υπηρεσιών επιβολής του νόμου, όπως η Εθνική Επιθεώρηση Προστασίας της Επικράτειας (IKMT).

«Η εποπτεία της εκτελεστικής εξουσίας από τη βουλή παρέμεινε περιορισμένη» σημειώνεται στο κεφάλαιο που μιλά για την κατάσταση της δημοκρατίας. Συγκεκριμένα, υπάρχουν δύο σημεία στα οποία οι Βρυξέλλες εγείρουν ανησυχίες: η έλλειψη ετοιμότητας του Πρωθυπουργού Έντι Ράμα να ανταποκριθεί στα αιτήματα για ανάκριση των βουλευτών της αντιπολίτευσης και η απόρριψη από τους σοσιαλιστές των αιτημάτων της αντιπολίτευσης για κοινοβουλευτικές ερευνητικές επιτροπές.

«Οι βουλευτές κατέθεσαν τρία αιτήματα παρέμβασης και πρόταση συζήτησης με τον πρωθυπουργό. Σε μία από αυτές παρευρέθηκε προσωπικά ο πρωθυπουργός», σημειώνει η έκθεση.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται να απορρίπτει το άλλοθι των σοσιαλιστών για τη μη έγκριση των αιτημάτων της αντιπολίτευσης για κοινοβουλευτικές επιτροπές ως αβάσιμες και παράνομες.

«Κατά την περίοδο αναφοράς, η αντιπολίτευση ζήτησε τη δημιουργία δύο ερευνητικών επιτροπών, αλλά η πλειοψηφία απέρριψε και τις δύο, παρά το γεγονός ότι το δικαίωμα της αντιπολίτευσης να συστήσει τέτοιες επιτροπές κατοχυρώνεται από το σύνταγμα. Το επιχείρημα της πλειοψηφίας και στις δύο περιπτώσεις ήταν ότι χρειάζεται να αναθεωρηθεί πρώτα ο νόμος για τις Εξεταστικές Επιτροπές της Βουλής, ο οποίος βρίσκεται σε διαδικασία. Ωστόσο, ο ισχύων νόμος παραμένει σε ισχύ», σημειώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η επιτροπή εκφράζει ιδιαίτερες ανησυχίες σχετικά με την προτιμώμενη πρακτική της κυβέρνησης του Πρωθυπουργού Έντι Ράμα (μια πρακτική που χρησιμοποιήθηκε επίσης από την κυβέρνηση πριν από αυτόν και τον πρώην πρωθυπουργό Σαλί Μπερίσα) να αλλάζει τον κρατικό προϋπολογισμό πολλές φορές το χρόνο μέσω Κανονιστικών Πράξεων. Η αλλαγή του κρατικού προϋπολογισμού πολλές φορές το χρόνο με μια τέτοια πρακτική εγείρει μεγάλα ερωτήματα σχετικά με τη λειτουργία της δημοκρατίας και τον εποπτικό ρόλο του κοινοβουλίου επί της εκτελεστικής εξουσίας. Γιατί στα δημοκρατικά συστήματα η βουλή είναι αυτή που εγκρίνει τις δαπάνες του προϋπολογισμού, ενώ η κυβέρνηση εκτελεί μόνο τις δαπάνες που έχει εγκρίνει η βουλή.

«Τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένου του 2022, έχουν γίνει αναθεωρήσεις προϋπολογισμού κυρίως μέσω κανονιστικών πράξεων, οι οποίες συχνά στερούνται διαφάνειας και επιβεβαιώνονται εκ των υστέρων από το κοινοβούλιο. Οι αβέβαιες οικονομικές καταστάσεις το έχουν δικαιολογήσει σε κάποιο βαθμό, αλλά η επιστροφή σε μια πιο τακτική διαδικασία αναθεώρησης του προϋπολογισμού φαίνεται σκόπιμη», σημειώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Ανησυχίες για τις πρακτικές αλλαγής του προϋπολογισμού με κανονιστική πράξη δεν έχουν εκφράσει μόνο οι Βρυξέλλες. Ακόμη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει επανειλημμένα ζητήσει τη μη χρήση αυτού του μέσου. Και οι δύο συμβουλές έχουν πέσει στο κενό.

Η επιτροπή σημειώνει ότι «το δικαίωμα των πολιτών στη χρηστή διοίκηση θα πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω», ένας ήπιος τρόπος να πει ότι οι κανονιστικές πράξεις ανοίγουν το δρόμο για την κακή διαχείριση των κονδυλίων του προϋπολογισμού. Για παράδειγμα, στις 23 Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους, η κυβέρνηση κατέθεσε αλλαγές στον προϋπολογισμό του 2023 με κανονιστική πράξη στη συνέλευση. Τα χρήματα υποτίθεται ότι θα μετατοπιστούν από έργα με κακή απόδοση σε έργα με καλύτερη απόδοση, αλλά όλοι έχουν το δικαίωμα να αναρωτηθούν πώς η κυβέρνηση μπορεί να αντέξει οικονομικά να δαπανήσει τόσο μεγάλο ποσό χρημάτων σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα στο τέλος του έτους, ενώ δεν μπόρεσε να ξοδέψει αυτά τα χρήματα κατά τη διάρκεια ενός ημερολογιακού έτους.

Η τρίτη μεγάλη ανησυχία για τον μη περιορισμό των νόμων από την κυβέρνηση είναι για τη δραστηριότητα της Εθνικής Επιθεώρησης Προστασίας Επικρατείας, μιας υπηρεσίας που έχει επικριθεί για παράνομες ενέργειες από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, καθώς και για τις διαδικασίες απαλλοτρίωσης δημοσίου συμφέροντος που ακολούθησε ο Ράμα. Ανησυχητικό, σύμφωνα με τις Βρυξέλλες, είναι το γεγονός ότι οι πολίτες που έχουν παράπονα για αυτές τις διαδικασίες δεν έχουν πρόσβαση στο δικαστικό σύστημα και ως εκ τούτου αντιμετωπίζουν την εκτέλεση αυθαίρετων αποφάσεων χωρίς δικαστική προστασία.

«Συνεχίζουν να διατυπώνονται πολυάριθμες καταγγελίες για ενέργειες κρατικών φορέων που είναι υπεύθυνες για απαλλοτρίωση ακινήτων δημοσίου συμφέροντος και κατεδάφιση παράνομων κατασκευών, γεγονός που προκαλεί ανησυχία», αναφέρει η Έκθεση Προόδου.

«Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και άλλες ομάδες συμφερόντων έχουν τονίσει ότι η κυβέρνηση εφαρμόζει το νόμο με επιλεκτικό τρόπο. Οι αρχές πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι αρχές της νομιμότητας και της διαφάνειας, η απαγόρευση της αυθαίρετης χρήσης της εκτελεστικής εξουσίας και το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και αποτελεσματική αποζημίωση γίνονται πλήρως σεβαστά σε περιπτώσεις απαλλοτρίωσης και κατεδάφισης περιουσιών», αναφέρει η έκθεση.

Η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Έντι Ράμα κατεδάφισε ένα ξενοδοχείο πέρυσι, το οποίο είπε ότι ήταν παράνομο. Η απόφαση κατεδάφισης εκδόθηκε την Παρασκευή και η κατεδάφιση έγινε Κυριακή, εμποδίζοντας ουσιαστικά τον ιδιοκτήτη του κτιρίου να ζητήσει την αναστολή της απόφασης κατεδάφισης στο δικαστήριο και εξαλείφοντας τη δικαστική εποπτεία των ενεργειών της εκτελεστικής εξουσίας.

Η έκθεση τονίζει επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις την ανάγκη ενίσχυσης της εποπτείας της κυβερνητικής δραστηριότητας από τους πολίτες και την κοινωνία των πολιτών.

«Ο έλεγχος του έργου της κυβέρνησης από το κοινό πρέπει να βελτιωθεί περαιτέρω. Η κοινοβουλευτική εποπτεία των επιδόσεων της κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένων εκείνων υπό την κυβέρνηση, θα πρέπει να ενισχυθεί. Η κανονιστική και θεσμική παρακολούθηση, καθώς και το πλαίσιο αναφοράς για τις κυβερνητικές επιδόσεις εξακολουθούν να είναι κατακερματισμένα», αναφέρεται στην έκθεση.

Η ΕΕ ζητά επίσης τη δημιουργία ενός νέου ανεξάρτητου θεσμού για την αξιολόγηση των δημοσιονομικών κινδύνων.