Οι μεγάλες επιτυχίες του Ελληνικού Στρατού κατά του Μουσσολίνι από τον Οκτώβριο του 1940 μέχρι και την άνοιξη του 1941 (επιχείρηση Primavera) έλαβαν χώραν στη Βόρειο Ήπειρο, δηλαδή στην περιοχή της Αλβανίας, η οποία κατοικείται κυρίως από την Ελληνική Εθνική Κοινότητα. Πήραμε το Αργυρόκαστρο, νικήσαμε στο Τεπελένι, απελευθερώσαμε την Κορυτσά, ήσαν τα πρωτοσέλιδα των αθηναϊκών εφημερίδων που σκορπούσαν ρίγη συγκινήσεως. Οι Βορειοηπειρώτες περίμεναν με ελληνικές σημαίες τον Στρατό μας και όλοι μαζί, άνδρες και γυναίκες, μοιρολόγησαν τους νεκρούς.
Ένα ντοκουμέντο που περιέχεται στον βιβλίο του πολιτικού Αλέξανδρου Κ. Παπαδόπουλου, «Άπειρος» Χώρα – Ο Αλβανικός Εθνικισμός και ο Οικουμενικός Ελληνισμός», και που κυκλοφόρησε το 1992 (παραμένοντας στην ανασκόπηση και τα συμπεράσματα απολείτως επίκαιρο) βοηθάει ιδιαίτερα στην ερμηνεία της..... εξάρτησης που εμφανίζει η Αλβανία και την επιρροή απ’ την Τουρκία. Πρόκειται για επιρροή που πολλές φορές δίνει την αίσθηση της δορυφορικής συμπεριφοράς. Η σχέση αυτή έχει βάθος και η Συμφωνία που υπεγράφη τότε μυστικώς είναι σε ισχύ όλα τα χρόνια. Μπορεί να ανεστάλει προσωρινώς σε ορισμένα σκέλη της την περίοδο του κομουνιστικού απομονωτισμού, αλλά σε πολύ πιο ισχυρές βάσεις, ενδεχομένως με κάποιες αλλαγές στη διατύπωση, επανήλθε μετά το 1991 και διαιωνίζεται.
Πώς οργανώθηκε το Ηπειρωτικό Κομιτάτο - Η στελέχωσή του - Ο ρόλος της Εκκλησίας - Ένοπλες συγκρούσεις - Η μάχη της Κοσοβίτσας (1912)
Η Ήπειρος ήταν μία από τις περιοχές που έμεινε έξω από τα σύνορα του νέου ελληνικού κράτους το 1830. Ωστόσο οι Ηπειρώτες δεν έμειναν αδρανείς. Το 1854 κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου στην Ήπειρο ξέσπασαν εξεγέρσεις που επεκτάθηκαν και στη γειτονική Θεσσαλία. Παρά τις αρχικές τους επιτυχίες οι επαναστάτες ηττήθηκαν στο Πέτα και η προσπάθειά τους είχε άδοξο τέλος.
Η Άρτα της νότιας Ηπείρου, απελευθερώθηκε στις 23 - 24 Ιουνίου του 1881. Οι συμφωνίες του Βερολίνου και αργότερα της Κωνσταντινούπολης, υποχρεώνουν τις οθωμανικές αρχές να αποχωρήσουν από τη νότια Ήπειρο και να παραδώσουν την περιοχή στο ελλαδικό κράτος.
Το άγνωστο επεισόδιο του 1954 - Οι σχέσεις της Ελλάδας και Αλβανίας στις αρχές της δεκαετίας του 1950 – Ποιος ήταν ο Νίκος Ακριβογιάννης – Η αποστολή αυτοκτονίας στην Αλβανία – Η σύλληψη, η φυλάκιση και τα φριχτά βασανιστήρια στα οποία υποβλήθηκε – Η εκτέλεση του και τα νέα στοιχεία που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας
Μια τραγική και άγνωστη στους περισσότερους ιστορία που διαδραματίστηκε στα πρώτα χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν η υπόθεση του Νίκου Ακριβογιάννη. Ενός φιλόδοξου νεαρού, που πιστεύοντας ότι εκτελεί εθνικό καθήκον, ανέλαβε μια πραγματικά αποστολή αυτοκτονίας στην Αλβανία το 1952. Η συνέχεια ήταν δραματική: σύλληψη, φυλάκιση, βασανιστήρια και τελικά εκτέλεση δύο χρόνια αργότερα.
Ο Ιωάννης Διαμάντης υπήρξε μια από τις σημαντικότερες και πιο εμβληματικές προσωπικότητες όχι μόνον της Δερβιτσάνης, αλλά και όλου του Ελληνισμού της βόρειας Ηπείρου. Μια μορφή καθόλα δυναμική, αποφασιστική, με πνεύμα δικαιοσύνης και θυσίας.
Ο Παπαδημήτρης, ή Δημήτρης Στεφάνου της οικογένειας Παπαδημαίων της Νίβιτσας, εφημέριος του χωριού και ηγούμενος της Μονής Κοκαμιάς σε μια ιδιόχειρη σημείωση στο πρώτο φύλλο του θαυματουργού Ευαγγελίου, με ημερομηνία Αυγούστου 1643 μας έδινε την πληροφορία ότι:
Η Καρολίνα G. είναι Αλσατή. Ο Παύλος Μπερμπέρογλου είναι ένας από τους Γάλλους στρατιώτες που σκοτώθηκαν για να απελευθερώσουν τα πάτρια εδάφη, στο τέλος του Β΄ Π.Π. Ωστόσο, αν και «ατόφια Γαλλίδα», η μητρική της γλώσσα είναι τα αλσατικά. Στο σχολείο διδάχθηκε τα γαλλικά, στα τέλη της δεκαετίας του 1970.