Περισσότερο από έναν αιώνα μετά την ανακάλυψή του, ο μυστηριώδης Μηχανισμός των Αντικυθήρων συχνά αποκαλούμενος ως ο πρώτος αναλογικός υπολογιστής στον κόσμο συνεχίζει να παραξενεύει σχετικά με το αν επρόκειτο πράγματι για αστρονομικό εργαλείο. Ενώ παλαιότερες μελέτες υποστήριζαν ότι η συσκευή, ηλικίας 2.000 ετών, χρησίμευε στην παρακολούθηση των ουράνιων σωμάτων, νέα έρευνα αμφισβητεί τη λειτουργικότητά του, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο να ήταν πολύ λιγότερο ακριβής απ’ ό,τι πιστευόταν.

Μια ομάδα Αργεντινών επιστημόνων δημιούργησε πρόσφατα ένα ψηφιακό μοντέλο του μηχανισμού για να κατανοήσει καλύτερα τον τρόπο λειτουργίας του. Η μελέτη τους, που δημοσιεύθηκε την 1η Απριλίου στην πλατφόρμα προδημοσιεύσεων arXiv, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο μηχανισμός πιθανώς μπλόκαρε συχνά και απαιτούσε συνεχείς επανεκκινήσεις. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την επικρατούσα άποψη ότι επρόκειτο για ένα ακριβές εργαλείο αστρονομικών υπολογισμών.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ανασύρθηκε το 1901 από ένα ναυάγιο ανοιχτά του νησιού Αντικύθηρα. Για δεκαετίες αποτελούσε αίνιγμα για τους επιστήμονες. Η περίπλοκη κατασκευή του, με γρανάζια, δείκτες και καντράν, μαρτυρούσε ότι δεν επρόκειτο για μια απλή μηχανική κατασκευή. Πρόσφατες εξελιγμένες απεικονίσεις υψηλής ανάλυσης αποκάλυψαν πως ο μηχανισμός μπορούσε να παρακολουθεί ημερομηνίες από διάφορα ημερολόγια, να ακολουθεί τις κινήσεις του ήλιου, της σελήνης και των πλανητών, και ακόμη να προβλέπει εκλείψεις.

Η νέα προσομοίωση περιλάμβανε όχι μόνο τις ορατές διατάξεις των γραναζιών, αλλά και μικρές πιθανές ατέλειες στην αρχική κατασκευή όπως άνισες αποστάσεις μεταξύ των οδοντώσεων. Οι ερευνητές έδωσαν ιδιαίτερη προσοχή σε μια λεπτομέρεια που αποδείχτηκε καθοριστική: τα τριγωνικά δόντια των γραναζιών. Αυτά επηρεάζουν την ομαλότητα της κίνησης και την ακρίβεια του συγχρονισμού των ενδείξεων.

Τα αποτελέσματα της προσομοίωσης έδειξαν ότι ο μηχανισμός μπορούσε να περιστραφεί μόνο για περίπου τέσσερις μήνες προτού τα γρανάζια είτε εμπλέκονταν λανθασμένα είτε ακινητοποιούνταν. Σε εκείνο το σημείο, ο χρήστης θα έπρεπε να επαναφέρει πλήρως τη συσκευή για να συνεχίσει να τη χρησιμοποιεί. Οι ερευνητές παρομοίασαν αυτή τη διαδικασία με την επιδιόρθωση ενός εκτυπωτή που έχει κολλήσει.

Αυτά τα ευρήματα θέτουν νέα ερωτήματα για τον πραγματικό σκοπό του μηχανισμού. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι πρόκειται για εκπαιδευτικό μοντέλο ή έκθεμα επίδειξης, και όχι για εργαλείο με ακριβή και μακροχρόνια χρήση. Όπως ένα μηχανικό ρολόι που χρειάζεται τακτικό κούρδισμα, ίσως και ο μηχανισμός να απαιτούσε συχνές ρυθμίσεις.

Το εξαιρετικό επίπεδο τεχνικής δεξιοτεχνίας που απαιτήθηκε για την κατασκευή του μηχανισμού καθιστά αυτή την υπόθεση αλλόκοτη. Ο περίπλοκος και λεπτομερής σχεδιασμός του ξεπερνά κατά πολύ αυτόν ενός απλού εκπαιδευτικού εργαλείου. Ερευνητές επισημαίνουν ότι, αν η ακρίβεια δεν ήταν σημαντική, δεν υπήρχε λόγος να κατασκευαστεί κάτι τόσο περίπλοκο.

Μια άλλη πιθανή εξήγηση είναι ότι οι σύγχρονες απεικονίσεις δεν αποδίδουν πλήρως την αρχική κατάσταση του μηχανισμού. Η φθορά των 2.000 ετών ίσως έχει αλλοιώσει βασικά του σημεία. Οι απεικονίσεις με αξονική τομογραφία έχουν περιορισμούς, και οι μικρές λεπτομέρειες, όπως οι αποστάσεις μεταξύ των γραναζιών ή η ακριβής ευθυγράμμιση, ενδέχεται να μην αντανακλώνται με ακρίβεια. Είναι πιθανό η αρχική κατασκευή να ήταν πολύ πιο αξιόπιστη και ακριβής απ’ όσο φαίνεται σήμερα.