Στη δυτική όχθη του ποταμού Αχελώου βρίσκονται τα ερείπια ενός από τα αρχαιότερα ναυπηγεία του κόσμου, μέρος της αρχαίας ελληνικής πόλης των Οινιαδών.

Οι Οινιάδες, που απέχουν περίπου 4 χιλιόμετρα δυτικά από το σημερινό χωριό Κατοχή στην Αιτωλοακαρνανία, εμφανίζονται στις ιστορικές πηγές από τον 5ο αιώνα π.Χ. Ήταν μια ακμάζουσα πόλη, γνωστή για τα εντυπωσιακά της τείχη και το μεγάλο θέατρό της, καθιστώντας την ένα από τα σημαντικότερα κέντρα της αρχαίας Ακαρνανίας και ένα στρατηγικό λιμάνι στη θαλάσσια διαδρομή προς την Κέρκυρα.

Η σημασία της πόλης οφειλόταν κυρίως στο ναυπηγείο της, όπου κατασκευάζονταν πολεμικά και εμπορικά πλοία, συμβάλλοντας σημαντικά στην στρατιωτική και οικονομική ισχύ της περιοχής.

Η αρχαία πόλη ήταν χτισμένη στον λόφο Τρικάρδος και αποτελούσε τη δεύτερη μεγαλύτερη και σημαντικότερη πόλη της Ακαρνανίας μετά τον Στράτο. Ο αρχαιολογικός χώρος, που καλύπτει περίπου 1.400 στρέμματα, αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα οργάνωσης και οχυρωματικής τέχνης των πόλεων της Αιτωλίας και της Ακαρνανίας, καθώς και του ευρύτερου ελληνικού χώρου.

Τα εκτεταμένα ερείπια αποδεικνύουν τη σπουδαιότητα της πόλης, με τα τείχη, την ακρόπολη, το θέατρο, το ναυπηγείο και το λιμάνι της. Η αγορά έλαβε την τελική της μορφή τον 4ο αιώνα π.Χ. Στην πόλη έχουν ανασκαφεί ιδιωτικές κατοικίες, δημόσια κτίρια, το θέατρο, το ναυπηγείο και τα λουτρά στο αρχαίο λιμάνι, καθώς και τα θεμέλια των κτιρίων της αγοράς, τα τείχη και οι τάφοι του ανατολικού νεκροταφείου.

Τα οχυρωματικά της έργα διατηρούνται σε εξαιρετική κατάσταση και αποτελούν ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα της αρχαίας τέχνης της οχύρωσης. Χτισμένα με το πολυγωνικό σύστημα, ακολουθούν το φυσικό ανάγλυφο του εδάφους και περικλείουν την πόλη σε μήκος περίπου 6,5 χιλιομέτρων. Σε αρκετά σημεία τα τείχη παραμένουν σχεδόν άθικτα.

Μια ξεχωριστή οχύρωση περιέκλειε το λιμάνι και το ναυπηγείο. Οι πύργοι που διακρίνονται σε διάφορα σημεία φαίνεται πως προστέθηκαν αργότερα. Οι δώδεκα πύλες της πόλης εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία σχεδιασμού, όπως τετράγωνες, αψιδωτές και θολωτές, γεγονός που τις καθιστά μοναδικά δείγματα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής.

Οι Οινιάδες άλλαξαν πολλές φορές συμμαχίες. Αρχικά ήταν μέλος της Πελοποννησιακής Συμμαχίας, αλλά το 424 π.Χ. προσχώρησαν στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Στην Ελληνιστική περίοδο συμμάχησαν με τους Αιτωλούς έως το 218 π.Χ., όταν ο Φίλιππος Ε΄ κήρυξε την ανεξαρτησία τους. Κατά τους Ρωμαϊκο-Μακεδονικούς πολέμους, από το 211 έως το 189 π.Χ., πέρασαν ξανά στον έλεγχο των Αιτωλών. Στη Ρωμαϊκή εποχή η στρατηγική τους σημασία μειώθηκε, αλλά φαίνεται πως κατοικούνταν ακόμα τον 3ο αιώνα μ.Χ., όπως δείχνουν νομισματικά ευρήματα.

Το ναυπηγείο των Οινιαδών, ένα από τα αρχαιότερα στον κόσμο, βρισκόταν σε μια προστατευμένη θέση μέσα σε έλη, γεγονός που το καθιστούσε ασφαλές από επιδρομές. Διέθετε δύο λιμάνια και έναν νεώσοικο, σκαλισμένο σχεδόν κάθετα σε βραχώδη πλαγιά.

Το μνημείο διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση και ήταν ζωτικής σημασίας για τη ναυπήγηση και τη συντήρηση πλοίων. Στο νοτιοδυτικό άκρο των οχυρώσεων του λιμανιού υψώνεται ο λεγόμενος "κόκκινος πύργος", με ύψος 10,90 μέτρα, δίπλα στην κεκλιμένη αψιδωτή "πύλη της αυλής" και τα ερείπια ενός δεύτερου μεγάλου πύργου.

Ο νεώσοικος είχε σχήμα Π και διαστάσεις περίπου 41x47 μέτρα, ενώ η ανατολική του πλευρά έφτανε σε ύψος 11 μέτρων. Ολόκληρη η κατασκευή ήταν σκαλισμένη στον φυσικό βράχο, ενώ το εσωτερικό του διαιρούνταν συμμετρικά από πέντε κιονοστοιχίες με δεκαεπτά αδιαμόρφωτους κίονες. Ανάμεσα στις κιονοστοιχίες υπήρχαν έξι διαδρόμοι με λαξευμένες κεκλιμένες ράμπες, όπου τα πλοία σύρονταν μέσα στο υπόστεγο.

Στην ανατολική πλευρά υπήρχαν έντεκα ορθογώνιες παραστάδες ύψους περίπου 7 μέτρων, σκαλισμένες κάθετα στον βράχο, σχηματίζοντας δώδεκα μικρούς θαλάμους. Αυτές οι παραστάδες στήριζαν και στεγανοποιούσαν τη στέγη. Το μνημείο, που χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ., παρουσιάζει ομοιότητες με τα ναυπηγεία της Ζέας στον Πειραιά. Παρέμεινε σε λειτουργία έως τα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ., οπότε η στέγη κατέρρευσε, καταστρέφοντας τις κιονοστοιχίες και καθιστώντας αδύνατη τη χρήση του.

Το θέατρο των Οινιαδών βρίσκεται κοντά στην αγορά, προσφέροντας πανοραμική θέα προς τις πεδιάδες, την παλιά κοίτη του Αχελώου και τις παραθαλάσσιες περιοχές.

Η κατασκευή του έγινε σε τρεις φάσεις. Χτίστηκε αρχικά τον 4ο αιώνα π.Χ., όταν οι Αθηναίοι κατέλαβαν την πόλη, και ανακαινίστηκε τον 3ο αιώνα, πιθανώς από τον Φίλιππο Ε΄. Το 167 π.Χ., όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την πόλη, πραγματοποίησαν μικρές επισκευές.

Το θέατρο είναι λαξευμένο σε πορώδη ασβεστόλιθο και διαθέτει 23 σειρές εδωλίων. Μερικές από τις κάτω σειρές φέρουν επιγραφές στην αρχαία ελληνική γραφή. Η ορχήστρα του είναι ιδιαίτερα μεγάλη, με ακτίνα 7,65 μέτρα, ενώ η σκηνή έχει μήκος 27,70 μέτρα.

Στην Αιτωλοακαρνανία έχουν εντοπιστεί έξι αρχαία θέατρα, στις πόλεις Μακύνεια, Καλυδώνα, Πλευρώνα, Οινιάδες, Στράτο και Αμφιλοχικό Άργος. Το θέατρο των Οινιαδών είναι από τα καλύτερα μελετημένα, με ανασκαφές που ξεκίνησαν το 1900 από τον Αμερικανό αρχαιολόγο Μπάρι Πάουελ.

Η σημασία των Οινιαδών ως ναυτικού και εμπορικού κέντρου παραμένει αδιαμφισβήτητη, με τα ερείπιά τους να μαρτυρούν το ένδοξο παρελθόν της περιοχής.