Η ήττα στη Μάχη του Μαντζικέρτ (26 Αυγούστου 1071) αποτέλεσε κρίσιμο σημείο για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, καθώς αποδυνάμωσε τη δύναμή της και επέτρεψε στους Σελτζούκους Τούρκους να εγκατασταθούν στη Μικρά Ασία. Στη μάχη αυτή, ο βυζαντινός στρατός υπό τον αυτοκράτορα Ρωμανό Δ΄ Διογένη αντιμετώπισε τον στρατό των Σελτζούκων υπό τον σουλτάνο Άλπ Αρσλάν, στην περιοχή του σημερινού Μους της Τουρκίας.

Η βυζαντινή ήττα ήταν καταστροφική και ταπεινωτική, καθώς ο αυτοκράτορας αιχμαλωτίστηκε από τους εχθρούς, κάτι που είχε να συμβεί από την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Ουαλεριανού. Παρόλο που η αυτοκρατορία ανέκαμψε προσωρινά, η απώλεια της Ανατολίας, που αποτελούσε τον πυρήνα της, έδειξε την αρχή του τέλους της, το οποίο ήρθε τέσσερις αιώνες αργότερα.

Οι πρώτες επαφές των Βυζαντινών με τους Σελτζούκους έγιναν το 1046 επί Κωνσταντίνου Θ΄ Μονομάχου, όταν οι Σελτζούκοι εισέβαλαν στην Αρμενία. Παρά την προσωρινή ανακωχή, το 1053 ο αυτοκράτορας διέλυσε τον ισχυρό Ιβηρικό Στρατό, αποδυναμώνοντας την άμυνα της ανατολικής αυτοκρατορίας. Οι Σελτζούκοι κατέλαβαν την Καισάρεια το 1067, γεγονός που οδήγησε στην ανάληψη του θρόνου από τον στρατηγό Ρωμανό Δ΄.

Ο Ρωμανός επιχείρησε να ανασυγκροτήσει τον βυζαντινό στρατό, αλλά αυτός αποτελούνταν από ανομοιογενείς δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων ξένων μισθοφόρων. Το 1071 ξεκίνησε εκστρατεία κατά των Σελτζούκων, διαιρώντας όμως τις δυνάμεις του. Ο Άλπ Αρσλάν, με έναν εξαιρετικά κινητικό στρατό ιππέων, εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση.

Στις 25 Αυγούστου, οι δυνάμεις συναντήθηκαν στο Μαντζικέρτ. Οι Σελτζούκοι περικύκλωσαν τους Βυζαντινούς με τη χρήση τοξοτών ιππέων, προκαλώντας μεγάλες απώλειες. Η προδοσία του Ανδρόνικου Δούκα, που δεν υπάκουσε στις διαταγές κάλυψης, οδήγησε σε πλήρη αποδιοργάνωση του στρατού. Ο Ρωμανός αιχμαλωτίστηκε, ενώ η αυτοκρατορική φρουρά εξοντώθηκε.

Ο Ρωμανός μεταφέρθηκε στον Άλπ Αρσλάν, ο οποίος, παρά τον αρχικό εξευτελισμό, τον μεταχειρίστηκε με σχετική ευγένεια. Επιστρέφοντας όμως στην Κωνσταντινούπολη, ο Ρωμανός καθαιρέθηκε και τυφλώθηκε από τον Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα.

Η ήττα στο Μαντζικέρτ προκάλεσε εμφύλιο πόλεμο και περαιτέρω αποδυνάμωση του κράτους. Οι Σελτζούκοι κατέλαβαν τη Μικρά Ασία, ιδρύοντας το Σουλτανάτο του Ρουμ, ενώ οι επόμενοι αιώνες σημαδεύτηκαν από τη σταδιακή παρακμή της αυτοκρατορίας.