Βόρειος Ήπειρος ονομάζεται το βόρειο τμήμα της Ηπείρου που τελεί ακόμη και σήμερα υπό αλβανική κατοχή, παρόλο που την πρώτη πεντηκονταετία του 20ου αιώνα απελευθερώθηκε τρεις φορές.
Για πρώτη φορά απελευθερώθηκε με τους Βαλκανικούς πολέμους. Το 1912-13 οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις ελευθέρωσαν πόλεις και χωριά όλης της, ενιαίας τότε, Ηπείρου.
Η ελευθερία όμως δεν κράτησε για πολύ. Κι αυτό γιατί οι Μεγ. Δυνάμεις με το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (17 Δεκεμβρίου 1913) προσήρτησαν στο κράτος της Αλβανίας, που οι ίδιες είχαν ιδρύσει στις 29 Ιουλίου 1913, το βόρειο κομμάτι της Ηπείρου.
Οι γνήσιοι πατριώτες, όμως, μπροστά σ΄ αυτήν την κατάσταση, δεν έμειναν άπραγοι. Δημιούργησαν κυβέρνηση και κήρυξαν στις 17 Φεβρουαρίου 1914, στο Αργυροκάστρο, την Αυτονομία της Βορ. Ηπείρου. Ο τρίμηνος αγώνας που διεξήχθη υπό αντίξοες συνθήκες, στέφθηκε τελικά από επιτυχία. Έτσι στις 17 Μαίου 1914 υπογράφεται και από την Αλβανία το Πρωτόκολλο της Κερκύρας που κατοχύρωνε αυτήν την Αυτονομία.
Η ένταση βέβαια στην Αλβανία συνεχίστηκε και μετά την υπογραφή του Πρωτοκόλλου, με αποτέλεσμα την παραίτηση του βασιλιά της και την φυγή του απ' την χώρα τον Σεπτέμβριο του 1914. Εξαιτίας, λοιπόν, του χάους που επικρατούσε, και για να προστατευθεί η ελληνική κοινότητα, ο ελληνικός στρατός, με την έγκριση των Μεγάλων Δυνάμεων, στις 14 Οκτωβρίου 1914 έρχεται ξανά στην Β.Ήπειρο ως ελευθερωτής, κι έτσι η κυβέρνηση της Αυτονομίας παραιτείται, αφού η αποστολή της είχε πιά τελειώσει. Μ' αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, ολοκληρώνεται η δεύτερη απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου.
Και πάλι όμως η χαρά δεν κράτησε για πολύ, αφού ο Εθνικός Διχασμός έδωσε την αφορμή στην Ιταλία και στην Γαλλία να καταλάβουν, το Φθινόπωρο του 1916, την Βορ.Ήπειρο (η πρώτη τον νομό Αργυροκάστρου και η δεύτερη τον νομό Κορυτσάς) με την σύμφωνη γνώμη της Αντάντ. Έτσι ο ελληνικός στρατός εγκαταλείπει ξανά την Β.Ήπειρο στις 10 Οκτωβρίου του 1916.
Μάλιστα λίγα χρόνια αργότερα, στις 9 Νοεμβρίου 1921, η Αγγλία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ιαπωνία αποφασίζουν την οριστική παραχώρηση της Βορείου Ηπείρου στην Αλβανία, η οποία στο διάστημα του Μεσοπολέμου ξεκίνησε μία προσπάθεια αφελληνισμού της περιοχής, κάτι που συνεχίζει μέχρι σήμερα.
Τέλος η τρίτη απελευθέρωση έγινε το 1940-41 όταν τα ελληνικά στρατεύματα αφού απέκρουσαν την Ιταλική επίθεση, αντεπιτέθηκαν και ελευθέρωσαν μεγάλο μέρος της Βορείου Ηπείρου. Όμως η γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδος άλλαξε τα δεδομένα με συνέπεια την τρίτη και τελευταία αποχώρηση του νικητή ελληνικού στρατού απ' τα άγια χώματα της Βορ. Ηπείρου.
Απ΄ όλα αυτά τα ιστορικά γεγονότα, το σημαντικότερο συμπέρασμα που μπορεί κανείς να βγάλει είναι ο διαχρονικός πόθος των Ελλήνων για την απελευθέρωση της Β. Ηπείρου και την ένωσή της με την Μητέρα Ελλάδα.
Αυτόν τον πόθο διατρανώσαμε κι εφέτος, όπως κάθε χρόνο, στο Δελβινάκι αφού χρέος όλων των Ελλήνων είναι ν' αγωνίζονται γι' αυτόν τον σκοπό. Κι αν η μάχη φαίνεται δύσκολη, κι αν οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής μας υποστηρίζουν την Αλβανία, κι αν οι πολιτικοί μας ταγοί αδιαφορούν γι' αυτό το φλέγον εθνικό θέμα, ας μην απελπιζόμαστε. Δεν είμαστε μόνοι.
Όσοι πάλεψαν όλα αυτά τα χρόνια (εκατό και πλέον) για την δικαίωση της Βορείου Ηπείρου κι έχουν φύγει απ' αυτόν τον κόσμο, πρεσβεύουν στον Θεό που σύντομα θα δώσει την λύση αρκεί εμείς να συνεχίσουμε τον αγώνα μέχρι την τελική νίκη.
Ζάβαλης Γεώργιος
Τρεις φορές ελευθερώθηκε η, ακόμα σκλάβα, Βόρειος Ήπειρος. Το 1912-13, το 1914 και το 1940-41 οι Έλληνες στρατιώτες πότισαν τα περήφανα βουνά της και τις βαθιές χαράδρες της με ποταμούς αιμάτων αφήνοντας εκεί ως παρακαταθήκη τα ιερά οστά τους για να μας θυμίζουν την ανυπέρβλητη θυσία τους και το ανεξόφλητο χρέος μας!