Ο Γάλλος αλβανολόγος Gilles de Rapper αναφέρει αρκετά στοιχεία σχετικά με τους ορθόδοξους αλβανόφωνους (δίγλωσσους στο παρελθόν) Λιουντζιώτες στην Περιφέρεια Αργυροκάστρου.

Αξίζει να αναφέρουμε πως μεταξύ των όσων διατυπώνει, γίνεται έντονα αντιληπτή η σύγχυση της συνείδησης των ανθρώπων που με την πάροδο των αιώνων είχαν αλβανοφωνήσει και εν συνεχεία (αρκετοί από αυτούς) εντάχθηκαν σταδιακά στην σύγχρονη αλβανική ιδέα – συνείδηση, ως αποτέλεσμα της απομόνωσής τους από το υπόλοιπο ελληνικό στοιχείο, που ο Χότζα πάλεψε να διατηρήσει με πολλούς τρόπους.

Ωστόσο στις μέρες πολλοί από αυτούς και μάλιστα απόγονοι μεγάλων Ευεργετών της Ηπείρου, είναι περήφανοι για την ελληνική τους καταγωγή και συνείδηση.

Παρακάτω ακολουθούν τα ενδιαφέροντα στοιχεία:

Α) Ως προς την εθνική ταυτότητα:

1. Οι Λουντζιώτες ως προς την εθνική ταυτότητα χωρίστηκαν σε δύο πλευρές. Αυτοί που υποστήριζαν ότι είναι Αλβανοί κι αυτοί που υποστήριζαν ότι είναι Έλληνες. Ωστόσο οι δεύτεροι "επέμειναν", όπως ο ίδιος αναφέρει επί λέξει, στην ελληνικότητα. Εμμέσως λοιπόν συνάγεται το συμπέρασμα ότι όλοι οι Λουντζιώτες μέχρι τότε θεωρούσαν τους εαυτούς τους Έλληνες. Συνεπώς αυτοί που είχαν ενταχθεί στο αλβανικό εθνικό κίνημα, ήταν αυτοί που έπαψαν να υποστηρίζουν αυτό που ήταν μέχρι χθες και στην ουσία εν μία νυκτί άλλαξαν εθνικότητα.

2. Αυτοί που είχαν ενταχθεί στο αλβανικό εθνικό κίνημα ήταν κυρίως όσοι είχαν μεταναστεύσει στην Κων/πόλη (κουρμπέτ). Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί αν παρατηρήσει κάποιος, οι αλβανιστές χριστιανοί ήταν κυρίως αυτοί που είχαν μεταναστεύσει είτε στην Αμερική, είτε στην Ρουμανία, είτε στην Κων/πολη. Αυτό συνέβαινε γιατί σε αυτά τα μεγάλα αστικά κέντρα υποδοχής μεταναστών, μεταξύ των οποίων και αλβανόφωνοι Χριστιανοί, δραστηριοποιούνταν σε μεγαλύτερο βαθμό η αλβανική προπαγάνδα, η οποία χρηματοδοτούνταν από την Αυστρία και την Ιταλία. Επίσης οι μετανάστες συνήθως είναι πιο φιλόδοξοι κι έτσι ανάμεσά τους υπήρχαν αρκετοί τυχοδιώκτες που μετέβαλλαν τη συνείδηση τους σε αλβανική λόγω συμφέροντος.

3. Παρά ταύτα οι Λουντζιώτες είτε στην Κων/πολη είτε στην Αμερική δήλωναν οι περισσότεροι Έλληνες.

4. Στη Λούντζη ξεκίνησε μετά την ίδρυση αλβανικού κράτους (1913) μια διαδικασία εξαλβανισμού.

5. Πολλές οικογένειες Λουντζιωτών που υποστήριζαν την ελληνικότητα, εγκατέλειψαν την Λούντζη κατά τη διάρκεια και μετά από τον ΑΠΠ και κατέφυγαν στην Ελλάδα.

Β) Ως προς τους μουσουλμάνους γείτονές τους:

1. Οι Λιουντζιώτες έχουν ανέκαθεν αμοιβαίο μίσος με την γειτονική μουσουλμανική περιοχή Κουρβελέσι, καθώς και με τους κατοίκους του χωριού Erind, το μοναδικό μουσουλμανικό χωριό στη Λιούντζη. Οι Κουρβελεσιώτες, όπως υποστηρίζουν οι Λιουντζιώτες, διέπρατταν ληστείες και απαγωγές σε βάρος τους κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, ήταν οπαδοί του Balli Kombetar (Εθνικό Αλβανικό Μέτωπο/ συμμάχων των ΝΑΖΙ) κατά τη διάρκεια του ΒΠΠ και το 1997, κατά τη διάρκεια των αναταραχών στην Αλβανία, τους επιτίθονταν συνεχώς.

2. Τα χωριά της Λιούντζης ήταν στο παρελθόν όλα ορθόδοξα πλην του χωριού Erind (Ερίντι) όπου η πλειονότητα είναι μουσουλμάνοι.

3. Τα μουσουλμανικά χωριά Asim Zenel και Arshi Lengo, τα οποία βρίσκονται σήμερα στη Λιούντζη, δημιουργήθηκαν μετά τον ΒΠΠ και οι κάτοικοί τους προέρχονται από τη γειτονική μουσουλμανική περιοχή Κουρβελέσι. Επίσης κάποιοι μουσουλμάνοι εποίκισαν τα χριστιανικά χωριά Κάριανη (Karjan), Άγιος Θεόδωρος (Shën Todër), Βαλαρέ (Valare) και Σούχα (Suhë).

Αυτό έγινε από τον Ενβέρ Χότζα (Enver Hoxha) με σκοπό να δημιουργήσει μια μουσουλμανική ζώνη ασφαλείας μεταξύ της ελληνόφωνης (αναγνωρισμένης ως μειονοτικής σήμερα) περιοχής Δρόπολης και της Λιούντζης με απώτερο σκοπό τον εξαλβανισμό των Λιουντζιωτών. Ο Rapper βέβαια ισχυρίζεται ότι αυτό έγινε για να αποφευχθεί ο εξελληνισμός των Λιουντζιωτών, αλλά αυτό φαντάζει φυσικά αστείο. Από ποιον κινδύνευε να εξελληνιστεί μια περιοχή που ήδη 30 και πλέον χρόνια ανήκε στο αλβανικό κράτος;

Άρα οι Λιουντζιώτες ακόμη και μετά τον ΒΠΠ επέμεναν στην ελληνικότητα. Έτσι ο Ε. Χότζα έστειλε μουσουλμάνους στην περιοχή για να την καταστήσει πιο μικτή και εν καιρώ να αφελληνιστεί.

«Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, ωστόσο, κατά την περίοδο του κουρμπέτ, οι Λιουντζιώτες κινούνταν μεταξύ δύο ακραίων θέσεων σχετικά με την εθνοτική και εθνική σχέση. Από τη μία πλευρά, υπήρχαν εκείνοι που εντάχθηκαν στο αλβανικό εθνικό κίνημα, ειδικά στην Κωνσταντινούπολη, και προσπάθησαν να διαδώσουν ένα συναίσθημα Αλβανών που ανήκουν στη Λιούντζη. Οι γνωστοί Κότο Χότζης (1825-1895) και Παντελής Σωτήρης (1843-1891), που συμμετείχαν στο άνοιγμα του πρώτου αλβανικού σχολείου στην Κορυτσά το 1887, ήταν και οι δύο από την Λιούντζη (από τα χωριά Κεστοράτι και Σέλτση).

Από την άλλη πλευρά ήταν εκείνοι που επέμεναν στην ελληνικότητα των Λιουντζιωτών και ήταν αντίθετοι στην ανάπτυξη μιας αλβανικής εθνικής ταυτότητας μεταξύ των χριστιανών.

Θυμόμαστε εδώ τα ονόματα των διάσημων

Χρηστάκης (1820-1898) και Γιώργος (1863-1920) Ζωγράφος - ο τελευταίος ήταν επικεφαλής της Διακυβέρνησης της Αυτόνομης Βόρειας Ηπείρου στο Αργυρόκαστρο κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο - και του Βαγγέλη Ζάππα (1800-1865), όλοι από την Λιούντζη (Κεστοράτι και Λάμποβο του Ζάππα). Μεταξύ αυτών των δύο ακραίων θέσεων ήταν η πλειοψηφία των ανθρώπων, και είναι σχεδόν αδύνατο σήμερα να πούμε πώς αντιλήφθηκαν τον εαυτό τους.

Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι, στο πλαίσιο του κουρμπέτ (ξενιτιά), οι περισσότεροι δήλωσαν ότι ήταν Έλληνες: οι αναμνήσεις του κουρμπέτ δείχνουν ότι στην Κωνσταντινούπολη οι Λιουντζιώτες ζούσαν μαζί με άλλους Ορθόδοξους Χριστιανούς από την Ελλάδα και πήγαιναν στις ίδιες εκκλησίες και ήταν μέρος της ελληνικής μειονότητας εκεί. Και στην Αμερική, φαινόταν ευκολότερο, ή με πιο νόημα, να δηλώσουν τον εαυτό τους ως Έλληνα και όχι ως Αλβανό...

...Αυτές οι ρευστές ταυτότητες επρόκειτο να κρυσταλλωθούν τη στιγμή της δημιουργίας του αλβανικού κράτους (1913) και κατά τη διάρκεια της ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΕΞΑΛΒΑΝΙΣΜΟΥ που ακολούθησε. Η Λιούντζη συμπεριλήφθηκε στον ορισμό της Βόρειας Ηπείρου ως χώρας του Ελληνισμούθα έπρεπε να είχε δοθεί στο ελληνικό κράτος το 1913, και πολλές οικογένειες ΕΓΚΑΤΕΛΕΙΨΑΝ την περιοχή και την Αλβανία, κατά τη διάρκεια και μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, για να αποφύγουν να γίνουν πολίτες στο νέο αλβανικό κράτος.

Αυτοί οι άνθρωποι καλούνται στην αλβανική προπαγάνδα filogrek (φιλέλληνες) και φαίνεται ότι ήταν αρκετά ισχυροί μερικές φορές για να αναγκάσουν τις φιλο-Αλβανικές οικογένειες να εγκαταλείψουν την Λιούντζη.

Για παράδειγμα, για την περίοδο του μεσοπολέμου, το χωριό Σέλτση λέγεται ότι ήταν «γεμάτο από filogrek» και ένας πληροφοριοδότης μου είπε την ιστορία του πατέρα του συζύγου της, ο οποίος εγκατέλειψε κρυφά το χωριό μια νύχτα με τη σύζυγό του, αφού ο ξάδελφος του είπε ότι η φιλο-Αλβανική δέσμευσή του δεν ευχαρίστησε μια ισχυρή φιλο-ελληνική οικογένεια. Έφυγαν για την Αμερική, ενώ η φιλο-ελληνική οικογένεια τελικά έφυγε για την Ελλάδα. Το σπίτι τους καταλαμβάνεται τώρα από μια οικογένεια Βλάχων.

Πρέπει να σημειωθεί ότι Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΥΤΩΝ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΔΕΝ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΑΥΤΟΜΑΤΑ ΤΑ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΥΝΟΡΑ μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών. Το άγχος στη γλώσσα ως κριτήριο εθνικής ταυτοποίησης ήταν πιθανότατα ισχυρότερο στο μυαλό των εθνικιστών ακτιβιστών και των μελών της διεθνούς επιτροπής για τον σχεδιασμό των συνόρων από ό, τι μεταξύ του τοπικού πληθυσμού».

«Επιμένοντας στη θρησκευτική τους σχέση, και ειδικά μπροστά σε έναν Γάλλο και φερόμενο ως Χριστιανό ανθρωπολόγο, οι Λιουντζιώτες αντιτίθενται στον άλλο κύριο θρησκευτικό πληθυσμό της περιοχής, τους Μουσουλμάνους. Αυτή η αντίθεση εκφράζεται σε διαφορετικά επίπεδα. Πρώτα στρέφεται εναντίον των μουσουλμάνων Λιουντζιωτών, οι περισσότεροι από τους οποίους θεωρούνται ΞΕΝΟΙ /ΕΡΧΟΜΕΝΟΙ (të ardhur), καθώς μετακόμισαν από την Λιαπουριά (Κουρβελέσι) στη Λιντζουριά πριν και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αίσθηση της ετερότητας δεν οφείλεται μόνο στην προέλευσή τους εκτός της Λιούντζης, αλλά κυρίως στο γεγονός ότι είναι ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ (οι Χριστιανοί μετακόμισαν από άλλα μέρη στη Λιούντζη ταυτόχρονα, αλλά η καταγωγή τους γενικά ξεχνιέται σήμερα ή δεν θεωρείται σχετική). Οι μουσουλμάνοι από την Erind - το μόνο χωριό στην Λιούντζη που είναι μουσουλμάνοι στην πλειοψηφία δεν θεωρούνται ως απόγονοι μεταναστών από άλλες μουσουλμανικές περιοχές, αλλά είναι ωστόσο σίγουρα διαφορετικοί και οι σχέσεις μεταξύ της Erind και των γειτονικών χωριών χαρακτηρίζονται από τα ίδια στερεότυπα. Οι σχέσεις μεταξύ Μουσουλμάνων και Χριστιανών είναι συνήθως: οι άνθρωποι από την Erind λέγεται ότι είναι βίαιοι και βρώμικοι, δεν έχουν πολιτισμό και ότι είναι υπεύθυνοι για οτιδήποτε κακό συμβαίνει στην περιοχή.

Σε άλλο επίπεδο, οι χριστιανοί Λιουντζιώτες εναντιώνονται στη γειτονική περιοχή Κουρβελέσι, στη Λιαπουριά. Αυτή η αντίθεση εκφράζεται με δύο τρόπους: λέγοντας ιστορίες που σχετίζονται με ΓΕΓΟΝΟΤΑ που χρονολογούνται από ένα αόριστο «πριν» (më përpara) και παρουσιάζοντας πιο πρόσφατα γεγονότα, ειδικά εκείνα του 1997, ΩΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΩΝ. Στις ιστορίες που λένε οι Λιουντζιώτες για το κουρμπέτ, οι ΛΙΑΠΗΔΕΣ συχνά απεικονίζονταν ως ΛΗΣΤΕΣ που ληστεύουν τους πλούσιους του κουρμπετ κατά την επιστροφή τους από την Κωνσταντινούπολη, απήγαγαν χωρικούς για να λύσουν τις οικογένειές τους και οργάνωσαν αποστολές για να κλέψουν πρόβατα από τους Χριστιανούς. Και πάλι στις ιστορίες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οι Λιάπηδες (και οι Μουσουλμάνοι γενικά, συμπεριλαμβανομένων των κατοίκων του Λιμποχόβου και του Λαζαράτι) συνδέονται πάντα με τους ΜΠΑΛΙΣΤΕΣ (την κακή πλευρά, από την άποψη των Λιουντζιωτών) των οποίων ο κύριος σκοπός στη μάχη ήταν ΝΑ ΕΠΙΤΕΘΟΥΝ ΣΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ ΛΟΥΝΤΖΙΩΤΕΣ ΩΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ και όχι ως αντιστασιακούς...

...Το χωριό Asim Zenel, που πήρε το όνομά του από έναν κομματικό από το Κουρβελέσι που σκοτώθηκε τον Ιούλιο του 1943, δημιουργήθηκε ως το κέντρο ενός αγροτικού συνεταιρισμού το 1947 στον δρόμο που οδηγούσε από την Λιούντζη προς την Δρόπολη. Οι άνθρωποι που εγκαταστάθηκαν στο νέο χωριό ήταν κυρίως βοσκοί από το Κουρβελέσι και ήταν Μουσουλμάνοι. Το ίδιο συνέβη και για το χωριό Arshi Lengo, ενώ άλλοι μουσουλμάνοι από το Κουρβελέσι εγκαταστάθηκαν στα χωριά της κάτω Λιούντζης (Κάριανη, Άγιος Θεόδωρος, Βαλιαρέ) και στη Σούχα.

Ως αποτέλεσμα, δεν είναι εξαιρετικό να ακούμε σήμερα από τους Λιουντζιώτες, όπως ένας από τους πληροφοριοδότες μου, έναν συνταξιούχο μηχανικό που ζει στα Τίρανα, ότι «ΤΟ 1945 ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΜΙΑ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΗ ΖΩΝΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΗΣ ΔΡΟΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΙΟΥΝΤΖΕΡΙΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙ Ο ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΛΙΟΥΝΤΖΕΡΙΑΣ.

Οι Μουσουλμάνοι θεωρούνταν πιο αποφασιστικοί έναντι των Ελλήνων. Εκείνη την εποχή, ο κίνδυνος εξελληνισμού ήταν πραγματικός στην Λιούντζη». Στο χωριό Këllëz (Κελέζι), οι άνθρωποι λυπούνται επίσης που « η Λιούντζη περιβάλλεται από μια μουσουλμανική ζώνη ασφαλείας από τον Enver Hoxha, ο οποίος ήταν ο ίδιος μουσουλμάνος».

Gilles de Rapper "Better than Muslims, not as good as Greeks. Emigration as experienced and imagined by the Albanian Christians of Lunxhëri"

Ελλήνων Θέματα – Αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας