Η σημερινή πόλη των Άγιων Σαράντα, όπως σχεδόν κάθε άλλη γνωστή πόλη στην Βόρειο Ήπειρο, είναι νεότερο τμήμα οικισμού που οικοδομήθηκε επάνω στα ερείπια προγενέστερης αρχαίας ελληνικής πόλης.

Ο Ογχησμός ή και Αγχιασμός υπήρξε ένα από τα σημαντικά λιμάνια της Ηπείρου, που για αιώνες εξυπηρετούσε το ελληνικό φύλο των Χαόνων.

Βρισκόταν, ανάμεσα στον Πάνορμο (Πόρτο Παλέρμο της Χιμάρας) και στην Κασσιόπη. Αρχικά λεγόταν «Αγχίσου λιμήν» και είχε ένα ιερό της Αφροδίτης της Ευπλοίας, ενώ αργότερα το λιμάνι αναφέρεται και με τις ονομασίες «Όχησμος», «Όγχης λιμήν», «Αγχιασμός» και «Ούχησμος».

Με το πέρασμα των χρόνων ο τόπος έζησε ακμή αλλά και λεηλασίες από διάφορους επιδρομείς, ωστόσο η ζωή στον τόπο δεν φαίνεται να σταμάτησε ποτέ.

Αν και οι διάφορες επιδρομές προκάλεσαν μεγάλες ζημιές, συνεχίζει να ανανεώνεται και πάλι ως ένα μικρό λιμάνι, επίνειο της πρωτεύουσας της περιοχής που ήταν η Φοινίκη, αλλά και στους ρωμαϊκούς χρόνους, καθώς ήταν εμπορικός σταθμός για το εμπόριο μεταξύ Ηπείρου και Ιταλίας.

Η πόλη δέχθηκε επιδρομή των Οστρογότθων το 551 μ.Χ., ενώ την ίδια εποχή έγινε επίσης στόχων πειρατικών επιδρομών γοτθικών πλοίων. Σε μεσαιωνικό χρονικό του 1191, ο οικισμός φαίνεται ότι είχε εγκαταλειφθεί, ενώ η παλιά μεσαιωνική ονομασία του δεν μνημονευόταν πλέον.

Αργότερα το τοπωνύμιο προήλθε από το όνομα της γειτονικής ορθόδοξης βασιλικής εκκλησίας των Αγίων Σαράντα, που χτίστηκε κατά τον 6^ο π.Χ. αιώνα, 1χλμ. νοτιοανατολικά του κέντρου της σημερινής πόλης.

Στις μέρες μας τα αρχαιολογικά ευρήματα στην σύγχρονη πόλη των Αγίων Σαράντα, όπου ο ελληνικός πληθυσμός ανέρχεται περίπου στο 10% του συνολικού, σπανίζουν και δυστυχώς οι ανασκαφές δεν έχουν προχωρήσει, σε αντίθεση με την τρελή ανοικοδόμηση πλήθους κτηρίων.

Το μόνο που έχει παραμείνει είναι ένα μικρό κομμάτι από την ρωμαϊκή πύλη στην παραλία της πόλης, καθώς και ίχνη από μια την βυζαντινή βασιλική και την εβραϊκή συναγωγή της πόλης.

Ο Χρονογράφος