Ο Αδαμάντιος Κοραής γεννήθηκε στη Σμύρνη στις 27 Απριλίου του 1748. Ο πατέρας του ήταν ο Ιωάννης Κοραής, έμπορος από τη Χίο. Η μητέρα του λεγόταν Θωμαΐδα Κουμαριανού Ρυσίου και ήταν κόρη του εμπόρου και λόγιου Αδαμάντιου Ρυσίου. Εκείνος είχε διατελέσει δάσκαλος της ελληνικής φιλολογίας και πρόκριτος στη Σμύρνη και είχε δημιουργήσει σημαντική βιβλιοθήκη, την οποία κληροδότησε στον Αδαμάντιο Κοραή. Ο Κοραής είχε συγγένεια με τον λόγιο Ιγνάτιο Περτιτζή και τον ιερομόναχο Κύριλλο, δάσκαλο φιλολογίας στη Χίο. Φοίτησε μαζί με τον αδερφό του, Ανδρέα στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης, υπό τη διεύθυνση του μοναχού Ιερόθεου Δενδρινού.

Η φιλολογική του δράση και η προσπάθειά του για πνευματική αφύπνιση του ελληνισμού μέσω της παιδείας, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί με την έκδοση των έργων των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, σημαντικό εργαλείο αποτέλεσε η μεγάλη και συχνή αλληλογραφία του με παραλήπτες Έλληνες εμπόρους, κληρικούς και λόγιους.
Από τη συνολική αλληλογραφία του σώζονται μόλις 1.306 επιστολές, τις οποίες έστειλε αλλά ο πραγματικός αριθμός των επιστολών του πρέπει να ήταν πολύ μεγαλύτερος, καθώς όπως φαίνεται μεγάλο μέρος των επιστολών έχει χαθεί. Λόγιοι, κληρικοί και έμποροι τάχθηκαν στο πλευρό του Αδαμάντιου Κοραή και αναζητούσαν τη συνεργασία του.

Το δίκτυο του περιλάμβανε λόγιους και εμπόρους εγκαταστημένους σε διάφορες πόλεις της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης (Παρίσι, Μασσαλία, Τεργέστη, Βιέννη, Λιβόρνο, Νίζνα). Μέσα από την αλληλογραφία του Αδαμάντιου Κοραή αλλά και εκείνη του Κωνσταντίνου Οικονόμου, γίνεται φανερή η συνεργασία των εμπόρων και των λογίων και τα δίκτυα των σχέσεων που δημιούργησαν μεταξύ τους.
Ο πιο στενός φίλος του Αδαμάντιου Κοραή και ο πιο έμπιστος συνεργάτης του υπήρξε ο έμπορος Αλέξανδρος Βασιλείου, όπως μαρτυρούν οι δεκάδες επιστολές προς το πρόσωπό του. Το μεγαλύτερο μέρος των επιστολών με τον Αλέξανδρο Βασιλείου είναι γραμμένο από τον Αδαμάντιο Κοραή.
Ο Κοραής προέτρεπε και συμβούλευε τον Βασιλείου και ζητούσε τη γνώμη του πάνω σε φιλολογικά ζητήματα. Η προσωπική του σχέση με τον Αδαμάντιο Κοραή ήταν εμφανής καθώς σε εκείνον εξέφραζε ο Κοραής όλα τα παράπονά του και όλες τις σκέψεις του. Ο Αλέξανδρος Βασιλείου γεννήθηκε το 1760 στο Αργυρόκαστρο και ήταν έμπορος και λόγιος. Είχε άλλα δυο αδέρφια, τον Μιχαήλ Βασιλείου, που βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη και τον Πασχάλη Βασιλείου, που ήταν στο Ιάσιο. Κατά τα έτη 1790-1796 συνεργάσθηκε μαζί με τον αδερφό του Μιχαήλ με τον εμπορικό οίκο «Σταύρος Ιωάννου και Σία», που είχε ιδρύσει εκείνη την περίοδο στη Βιέννη ο Ηπειρώτης έμπορος Σταύρος Ιωάννου.

Λόγω της εμπορικής του δραστηριότητας ο Αλέξανδρος Βασιλείου έζησε σε πολλές πόλεις της Δυτικής Ευρώπης, στο Παρίσι, στη Λυών, στη Γενεύη, στη Βιέννη και στην Τεργέστη. Έμεινε στο Παρίσι από το 1799 – 1802 και στα έτη 1802 – 1803 βρέθηκε στη Λυών και στη Γενεύη. Από τα 1803 – 1817 εγκαταστάθηκε στη Βιέννη και παρέμεινε στην αυστριακή πρωτεύουσα για 14 χρόνια και το 1814 έγινε μέλος της ιδρυμένης από τον Άνθιμο Γαζή «Φιλόμουσου Εταιρείας της Βιέννης».

Το 1817 μετέβη ως Οθωμανός πρόξενος στην Τεργέστη και παρέμεινε στην αυστριακή πόλη μέχρι τον θάνατό του τον Ιανουάριο του 1818. Λόγω του θανάτου του, τον Δεκέμβριο του 1819 ο αδερφός του Μιχαήλ ανέλαβε τη θέση του Οθωμανού προξένου. Η γνωριμία του με τον Αδαμάντιο Κοραή έγινε στο Παρίσι στις αρχές του 19ου αιώνα. Η αλληλογραφία του με τον Χίο λόγιο υπήρξε συνεχής, με αποστολές και εκδόσεις βιβλίων και μεταφράσεις ξένων έργων από το 1800-1817. Στον Αλέξανδρο Βασιλείου είχε αναθέσει ο Κοραής όλες τις καθημερινές υποθέσεις σχετικά με τα οικονομικά, τις μεταφράσεις κλασικών έργων, τις εκδόσεις και τις αποστολές βιβλίων.

Ο Βασιλείου υποστήριξε σθεναρά τις απόψεις του Κοραή για την εκπαίδευση και για το γλωσσικό ζήτημα. Συχνά ο Κοραής φρόντιζε να στείλει πολλά αντίτυπα εκδόσεων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων (του Ιπποκράτη στα 1800, τους 5 τόμους του Πλουτάρχου κατά τα έτη 1803-1814, του Αισώπου στα 1810, του Στράβωνα στα 1815 και του Γαληνού στα 1816) αλλά και μεταφράσεις ξένων έργων προς τον Αλέξανδρο Βασιλείου και τους αδερφούς του, Μιχαήλ και Πασχάλη.

Με τον Μιχαήλ Βασιλείου αλληλογραφούσε ο Αδαμάντιος Κοραής, όπως φαίνεται από τις επιστολές στις 29 Ιουλίου του 1815 και στις 11 Ιουνίου του 1819. Στην πρώτη επιστολή ο Μιχαήλ Βασιλείου έγραψε από την Κωνσταντινούπολη προς τον Αδαμάντιο Κοραή στο Παρίσι για τις συγκρούσεις που λάμβαναν χώρα εκείνη την περίοδο στη Σμύρνη. Στη δεύτερη επιστολή ο Αδαμάντιος Κοραής ανέφερε ότι ο Μιχαήλ Βασιλείου παρέλαβε από τη Χίο στην Τεργέστη τον 7ο και τον 9ο τόμο του Λεξικού Φυσικής Ιστορίας.

Τον Δεκέμβριο του 1800 ο Αδαμάντιος Κοραής έγραψε προς τον Αλέξανδρο Βασιλείου, που βρισκόταν εκείνη την περίοδο στο Παρίσι, και του έστειλε 16 αντίτυπα έργων του Ιπποκράτη και του Θεόφραστου. Του ζήτησε να αποστείλει τέσσερα αντίτυπα προς τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη

«Πέμπω σε 16 αντίτυπα του Ιπποκράτους και τοσαύτα του Θεοφράστου. Να πέμψεις εις Κωνσταντινούπολιν τέσσερα αντίτυπα δια να πεμφθώσι εκείθεν εις Σμύρνην προς φίλους τινάς»

Στις 14 Απριλίου του 1801 ο Αδαμάντιος Κοραής έγραψε στον Αλέξανδρο Βασιλείου για να μεσολαβήσει για πώληση βιβλίων σε βιβλιοπωλεία της Βιέννης

«Να γράψης στον Βιτάλη αν εύρισκε τον τρόπο να μου πωλήση εις κανένα βιβλιοπώλην της Βιέννης».

Ο Α. Βασιλείου στα 1802 είχε μεταβεί από το Παρίσι στη Λυών, όπου και έμεινε μέχρι το 1803. Εκεί έστειλε επιστολή στις 11 Νοεμβρίου του 1802, ο Αδαμάντιος Κοραής για να του ζητήσει να συμβάλει οικονομικά στην τύπωση του Ηλιόδωρου

Την 1η Ιουνίου του 1804 ο Κοραής έστειλε επιστολή ζητώντας από τον Βασιλείου να αποστείλει αντίτυπα του Ηλιόδωρου προς τον Μιχαήλ Ζωσιμά στο Λιβόρνο και προς τη Λειψία

«Να πεμφθώσι καμμία πεντηκοντάς Ηλιοδώρους προς τον Ζωσιμάν δια να τα σκορπίση εις τα νησιά. Άλλα τόσα εις Λειψίαν».

Ο Αδαμάντιος Κοραής στις επιστολές του προς όλους τους φίλους του και κυρίως προς τον συνεργάτη του, Αλέξανδρο Βασιλείου, εκτός από τον συντονισμό για την αποστολή βιβλίων, προωθούσε τις ιδέες του πάνω στην εκπαίδευση και ειδικότερα τη σκέψη του για τη δημιουργία μια ελληνικής γλώσσας με δάνεια από τη λόγια και τη δημοτική, που πίστευε ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στα σχολεία της υπόδουλης πατρίδας. Αυτή η νέα μορφή γλώσσας πήρε τη ονομασία «μέση οδός» και υποστηρίχθηκε σθεναρά από τον Αδαμάντιο Κοραή και τον κύκλο του.

Επίσης προέτρεπε στη σαφήνεια, στον ορθολογισμό και στον καθαρισμό της γλώσσας και στην αντικατάσταση των ξένων λέξεων με αρχαίες ελληνικές.
Αυτή η επιθυμία του έγινε φανερή στις επιστολές που έστειλε προς τον Αλέξανδρο Βασιλείου στις 28 Μαΐου του 1803 και την 1η Μαΐου του 1806 αναφερόμενος στη χρήση της «μέσης οδού»

«Ποιος άλλος δρόμος μένει για τους εγγράμματους του έθνους εκτός από τη μέση οδό; Επιθυμητόν ήτο βέβαια να κανονίσωμεν την κοινήν ημών διάλεκτον απαραλλάκτως κατά τους κανόνας της ελληνικής αλλ' αυτό είναι αδύνατον».

Επιπρόσθετα, στην επιστολή του στον Αλέξανδρο Βασιλείου στις 4 Αυγούστου του ο Αδαμάντιος Κοραής ανέφερε ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την πνευματική αναγέννηση των ελληνισμού αποτελεί η «μετακένωση», δηλαδή η μετάδοση της παιδείας από τη φωτισμένη Ευρώπη, κυρίως τη Γαλλία.

«Ας προσμείνωμεν ακόμη μικρόν, θέλει έλθειν και ο ιδικός μας καιρός να λαμβάνωσιν και παρ' ημών ιδέας τα άλλα έθνη»

Στους κύκλους των Ελλήνων λογίων είχε ξεσπάσει έντονος προβληματισμός σχετικά με το ποια θα έπρεπε να είναι η σωστή γλώσσα της παιδείας, με άλλους να υποστηρίζουν την καθαρεύουσα και άλλους τη δημοτική. Ανάμεσα τους ήταν και η μέση οδός που πρότεινε ο Κοραής, ο οποίος σε επιστολή του προς τον Αλέξανδρο Βασιλείου στη Βιέννη, ζήτησε από τον φίλο του και τους άλλους λόγιους του κύκλου του να υποστηρίξουν την υιοθέτηση της νέας μεθόδου όσο το δυνατό πιο διακριτικά για να μην προκληθούν εντάσεις και συσταθούν αιρέσεις.

Πηγές:

• Μάμουκας, Ανδρέας, Αδαμάντιος Κοραής. Βίος και έργα, Αθήνα 1989
• Μαντούβαλος, Ίκαρος, «Έλληνες διαθέτες και πρακτικές κληροδοσίας στην Τεργέστη. Μια πρώτη προσέγγιση σε σχέση με την περίπτωση της Βιέννης και της Πέστης (19ος αιώνας)»
• Μπέττης Στέφανος, «Αλέξανδρος Βασιλείου, ο αφοσιωμένος φίλος και συναθλητής του Κοραή, 1760-1818», Ηπειρωτική Εστία 22 (1973)
• Έλληνες Έμποροι και λόγιοι σε κοινά δίκτυα τέλος 17ου -19ου, Σταματίνα Ζήση