Ήταν οι κάτοικοι της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας, οι αποκαλούμενοι «μειονοτικοί» του δικτατορικού κομμουνιστικού συστήματος, οι απόγονοι του Κλεισθένη, ιδρυτή της Δημοκρατίας και του Περικλή με τον χρυσό αιώνα Δημοκρατίας, που ένιωθαν μέσα τους τι θα πει Ελευθερία και Δημοκρατία, που ξεσηκώθηκαν στις 12 Δεκεμβρίου 1990 και όρμησαν στους δρόμους, ως ένας γιγάντειος ορμητικός χείμαρρος, διότι τους καταπάτησαν αυτά τα ιδανικά: την ελευθερία και την δημοκρατία, δολοφονώντας εν ψυχρώ τέσσερα παλικάρια τους, τέσσερις λεβέντες, που το «αμάρτημά» τους ήταν που ζητούσαν αυτά τα ιδανικά, την Ελευθερία και την Δημοκρατία σε μια άλλη χώρα, στην δική τους Πατρίδα, αφού στην μητριά τους καταπατούνταν και δολοφονούνταν βάναυσα.

Ένα συλλαλητήριο που ταρακούνησε τα γερά, μέχρι τότε, θεμέλια του αθεϊστικού, άγριου, δικτατορικού συστήματος, που κυβέρνησε τη χώρα για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες, φυλακίζοντας και θανατώνοντας την Ελευθερία και την Δημοκρατία.

Ένα συλλαλητήριο που συντέλεσε κι αυτό στην επιτάχυνση τη κατάρρευσης των ηλεκτροφόρων συρματοπλεγμάτων και στην αναγέννηση των ιδανικών αυτών και μπήκε στην Ιστορία ως συλλαλητήριο κατά της δικτατορίας και του κομμουνισμού.

Λίγους μήνες αργότερα, στις 13 Οκτωβρίου 1991, που το δημοκρατικό κράτος μόλις είχε ανασάνει, και που ο κόκκινος δράκος βρυχιόνταν ακόμα, ένα άλλο μεγάλο συλλαλητήριο λαμβάνει χώρα στην πόλη των Αγίων Σαράντα. Οι Έλληνες της πόλης και των γύρω χωριών, γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικοί, διανοούμενοι, απλά μέλη της Ομόνοιας. Άνω των χιλίων ατόμων. Στο κέντρο της πόλης. Μιλούσαν ελληνικά, Διαμαρτύρονταν στη γλώσσα της. Και η διαμαρτυρία είχε να κάνει με την γλώσσα τους. Άνοιγμα ελληνικών σχολείων στην πόλη των Αγίων Σαράντα, Δέλβινο, Αργυρόκαστρο και στις κοινότητες με μεικτό πληθυσμό.

Διοργανωτές οι: Βαγγέλης Παπαχρήστος, Βασίλης Τσιάκος, Ειρήνη Τρίχα, Δημήτρης Γιώτης, Δημήτρης Τούλιος, Γιώργος Αναγνώστης, Βασίλης Κολιός, Ηλίας Σπύρος και Χρήστος Τούρλας, (βάση του εγγράφου για άδεια που στάλθηκε στην αστυνομία). Με συνθήματα στην ελληνική γλώσσα: «Θέλουμε ελληνικά σχολεία», «Ζήτω η Δημοκρατία», «Ζήτω η Ομόνοια», «Κύριε Αλία, ελληνικά σχολεία» κ.ά.

Με κύριον ομιλητή τον Βαγγέλη Παπαχρήστο και που εκφώνησαν λόγο ο βουλευτής Θωμάς Μήτσος, ο Πέτρος Μπερέτης, ο Αθανάσιος Παπαθανασίου. Ο δάσκαλος Ηλίας Σπύρος διάβασε το υπόμνημα που στάλθηκε προς την Αλβανική Βουλή, με τα αιτήματα:

- Αρχίζοντας απ' αυτή τη σχολική χρονιά ν' ανοίξουν ελληνικά σχολεία στους Αγ. Σαράντα, Δέλβινο, Μετόχι, ΜΤΣ, Μπίστριτσα, Εξαμίλια και Στιάρι.

- Σταδιακά ν' ανοίξουν ελληνικά σχολεία και στις άλλες επαρχίες, όπου συμπληρώνεται ο αριθμός των μαθητών, ακόμα και μεσαία ελληνικά σχολεία στο χώρο της ΕΕΜ.

- Αρχίζοντας απ' αυτή τη χρονιά όλα τα μαθήματα να διδάσκονται ελληνικά αρχίζοντας από την 5^η τάξη, γι' αυτό η κυβέρνηση να εξασφαλίσει τα βιβλία.

- Χωρίς αργοπορία να τραβηχτούν όλα τα κείμενα της δικτατορίας.

- Αν δεν συμπληρωθούν αυτά τα αιτήματα θα μποϋκοτάρουμε το μάθημα. Δεν εξαιρείται και η απεργία πείνας.

Αυτά είναι δύο μεγάλα συλλαλητήρια του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού, που απέδωσαν: Το μεν πρώτο, 12 Δεκεμβρίου 1990, μπήκε στην ιστορία ως το πρώτο συλλαλητήριο ή ως Μέρα της Δημοκρατίας, το μεν δεύτερο, 13 Οκτωβρίου 1991, ως συλλαλητήριο της Ελληνικής Γλώσσας και του ανοίγματος, για πρώτη φορά, ελληνικών σχολείων στις αναφερόμενες πόλεις και κοινότητες.

Βαγγέλης Παπαχρήστος - sfeva.gr