Χιλιάδες Έλληνες που ζούσαν στη χερσόνησο της Καλλίπολης στη σύγχρονη Τουρκία ήταν θύματα της εθνοκάθαρσης και της γενοκτονίας των μειονοτήτων, ιδιαίτερα των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων, στη Μικρά Ασία.

Σε μια περίοδο που ξεκίνησε μετά τον τελευταίο πόλεμο των Βαλκανικών και επεκτάθηκε σαν πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, σχεδόν μισό εκατομμύριο Έλληνες ήταν μεταξύ των δύο και πλέον εκατομμυρίων ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους σε μια κρατική εκστρατεία "κάθαρσης".

Η χερσόνησος της Καλλίπολης στη σημερινή Τουρκία, όπου οι Έλληνες αποτελούσαν περίπου το ήμισυ του πληθυσμού, δεν εξαιρέθηκαν από αυτή την «κάθαρση». Εντελώς το αντίστροφο. Μετά τον Απρίλιο του 1915, ήταν ο τόπος ενός πεδίου μάχης και αυτό εξασφάλιζε ότι η «κάθαρσή» θα ήταν ολοκληρωτική.

Το 1915 ζούσαν 32.000 Έλληνες στη χερσόνησο της Καλλίπολης. Μέχρι το 1919 δεν υπήρχε κανένας — και η συντριπτική πλειοψηφία των πρώην κατοίκων ήταν νεκροί.

Όσο και αν οριστεί ως «γενοκτονία» –όσο και αν γίνεται η διάκριση με τον όρο «εθνοκάθαρση»– αυτό που συνέβη στην Καλλίπολη είναι σίγουρα ένα παράδειγμα αυτής.

Ωστόσο, ενώ η γενοκτονία της Καλλίπολης εκτελέστηκε από Τούρκους χωροφύλακες και βοηθούς, δεν ήταν σε καμία περίπτωση μια καθαρά τουρκική υπόθεση.

Ονομάστηκε «εκκένωση» και ήταν μόνο ένα από τα πολλά που παραγγέλθηκαν και οργανώθηκαν από Γερμανούς.

Συνέπεσε με τις μάχες γιατί μάλιστα διατάχθηκε για λόγους στρατιωτικής ανάγκης.

Μια αποστολή στις 7 Ιουλίου 1913, ανέφερε ότι τα οθωμανικά στρατεύματα αντιμετώπισαν τους Έλληνες της Καλλίπολης «με αξιοσημείωτη εξαχρείωση» καθώς «κατέστρεψαν, λεηλάτησαν και έκαψαν όλα τα ελληνικά χωριά κοντά στην Καλλίπολη»:

«Το Κούρτζαλι λεηλατήθηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς, όπως και το Πασχάκιοϊ.

Οι σφαγές του 1913 ήταν αυθόρμητες πράξεις αγριότητας, βασισμένες σε μακροχρόνιο μίσος που πυρπολήθηκαν από τις πρόσφατες απελάσεις και σφαγές Τούρκων μουσουλμάνων από την Ελλάδα και άλλα βαλκανικά εδάφη.

Η καχυποψία, που τροφοδοτείται από τον φόβο, ήταν επίσης μέρος του μείγματος. Με έναν ελληνικό στρατό να αναμένεται να εισβάλει στη χερσόνησο ανά πάσα στιγμή, οι Έλληνες της Καλλίπολης θεωρούνταν - όχι χωρίς λόγο - ως απειλή. Παρά ταύτα, δεν έγινε σε εκείνη τη φάση προσπάθεια εκτόπισης ή συστηματικής εξόντωσής τους, παρόλο που ακριβώς αυτού του είδους η ανθελληνική δράση είχε αρχίσει σε μέρη της Θράκης και της Ανατολίας.

Η Καλλίπολη γλίτωσε τη συστηματική εθνοκάθαρση ακόμη και κατά τους κρίσιμους μήνες Μάιο και Ιούνιο του 1914, όταν μεταξύ 100.000 και 150.000 Έλληνες εκτοπίστηκαν βίαια στην Ελλάδα.

Τόσο «επιτυχημένη» ήταν αυτή η επιχείρηση —δηλαδή αποτελεσματική και απαλλαγμένη από παρεμβάσεις ευρωπαϊκών δυνάμεων— που χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο για τη γενοκτονία των Αρμενίων.

Σύμφωνα με τον Toynbee, «Ολόκληρες ελληνικές κοινότητες εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους και τη γη τους και συχνά η κινητή περιουσία τους κατασχέθηκε και χιλιάδες άτομα σκοτώθηκαν».

Αυτές οι διώξεις έφεραν όλα τα σημάδια «συστηματικότητας». Ο τρόμος επιτέθηκε στη μια συνοικία μετά την άλλη και διεξήχθη από μπάντες «τσέτες», «εγγεγραμμένες από τους Ρουμελιώτες πρόσφυγες καθώς και από τον τοπικό πληθυσμό, ονομαστικά προσαρτημένοι ως ενισχύσεις στην τακτική οθωμανική χωροφυλακή».

Τέτοιου είδους διώξεις επρόκειτο ακόμη να επέλθουν στην Καλλίπολη. Μετά την αποχώρηση των στρατευμάτων του Φαχρί τον Ιούλιο του 1913, οι Έλληνες εκεί είχαν μείνει να ξαναχτίσουν τις κατεστραμμένες ζωές τους όσο καλύτερα μπορούσαν - μέχρι τον Απρίλιο του 1915.

Με την είσοδο της Τουρκίας στον πόλεμο, η κυβερνητική πολιτική δίωξης και απέλασης Ελλήνων ανεστάλη, γεγονός που θόλωσε τα νερά για το τι συνέβη στη συνέχεια.

Η αλλαγή της πολιτικής προέκυψε στις αρχές του 1915 μετά από υπόσχεση προς τη Γερμανία από τον Έλληνα Πρωθυπουργό Βενιζέλο ότι η Ελλάδα θα παραμείνει ουδέτερη υπό την προϋπόθεση ότι οι Τούρκοι θα σταματήσουν να διώκουν τους Έλληνες.

Η τουρκική κυβέρνηση προσπάθησε να υποχρεώσει τον Γερμανό σύμμαχό της —ή τουλάχιστον να φαίνεται ότι το κάνει— αν και είχε, στην πραγματικότητα, μικρή επιτυχία στον περιορισμό της δολοφονικής δραστηριότητας που είχε εξαπολύσει.

Και μόλις έγινε σαφές ότι οι Σύμμαχοι σκόπευαν να εισβάλουν στην Τουρκία, άρχισαν εκτοπίσεις διαφορετικού είδους, που δικαιολογούνταν από τους πιο αποδεκτούς λόγους στρατιωτικής ανάγκης. Αλλά αυτό το σκεπτικό έκρυβε μια ακόμη πιο σκοτεινή πραγματικότητα.

Τώρα ήταν οι Έλληνες των παράκτιων περιοχών που ήταν ευάλωτοι στην επίθεση των Συμμάχων που απελάθηκαν — όχι στην Ελλάδα, αλλά στο εσωτερικό της Τουρκίας, όπου ήταν στο έλεος των εχθρικών Τούρκων.

Τα πτώματα που μεταφέρθηκαν στο νεκροταφείο λιθοβολήθηκαν. Αν κάποιος τολμούσε να πάει από το ένα χωριό στο άλλο, κινδύνευε τη ζωή του. Ένας άνδρας, συνοδευόμενος από τον γιο του, «τόλμησε να πάει από το Mitchlich στον Απολλίωνα, και δύο μέρες αργότερα βρέθηκαν νεκροί, αποκεφαλισμένοι κοντά σε ένα ρέμα».

Το Ελληνικό Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη (νομικά υπεύθυνο για την πνευματική ζωή των Ελλήνων Χριστιανών) διατηρούσε προσεκτικά αρχεία, συμπεριλαμβανομένων των αναφορών αυτοπτών μαρτύρων.

Οι Έλληνες της Καλλίπολης έλαβαν ειδοποίηση δύο ωρών πριν αναγκαστούν «να επιβιβαστούν στα βαπόρια». Τα εμπορεύματά τους κατασχέθηκαν και «πουλήθηκαν στις μουσουλμανικές κοινωνίες», ενώ οι γυναίκες «εκτέθηκαν στα βάναυσα ένστικτα των μουσουλμάνων φρουρών τους». Από τον τελικό αριθμό απέλασης περίπου 22.000 ψυχών, λίγες κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα, αν και σε θλιβερή κατάσταση, και κάποιοι άλλοι κατάφεραν «να παρατείνουν την ύπαρξή τους ασπαζόμενοι το Ισλάμ».