Ρωσία και Βαλκάνια - Μια ακόμη «εύφλεκτη σχέση»;

Η Ρωσία ενδέχεται πλέον να χρησιμοποιήσει την επιρροή της στα Βαλκάνια ως αντιπερισπασμό, κάτι που μπορεί να έχει δραματικές συνέπειες για την περιοχή. Είναι επίσης γεγονός ότι, με εξαίρεση την Αλβανία και το Κόσοβο η ρωσική επιρροή φτάνει παντού.

Γράφει η Μαριλένα Κοππά*

Για χρόνια τώρα τα Βαλκάνια έχουν ξαναγίνει μια γεωπολιτική σκακιέρα όπου εξωτερικές δυνάμεις μάχονται για επιρροή. Είτε δυνάμεις με παραδοσιακούς δεσμούς με την περιοχή, όπως η Ρωσία ή η Τουρκία είτε άλλες όπως η Κίνα, η Σαουδική Αραβία ή τα Εμιράτα, με διαφορετικές στοχεύσεις για το μέλλον της περιοχής.

Σε αυτό το πλαίσιο, η πρόσφατη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία λειτούργησε καταλυτικά στη Βαλκανική και σηματοδοτεί πιθανές μελλοντικές εξελίξεις.

Όλο το προηγούμενο διάστημα, η Ρωσία εμφανιζόταν χωρίς συγκεκριμένη στρατηγική στα Βαλκάνια. Ο στόχος της ήταν η διατήρηση ή και αύξηση της επιρροής της και η, με τακτικές κινήσεις, διατάραξη της πολιτικής της ΕΕ ή των ΗΠΑ. Ήταν μάλλον μια αμυντική πολιτική που στόχευε να αποτρέψει την απόλυτη επικράτηση της Δύσης. Σήμερα είμαστε όμως σε μια άλλη σελίδα.

Η Ρωσία ενδέχεται πλέον να χρησιμοποιήσει την επιρροή της στα Βαλκάνια ως αντιπερισπασμό, κάτι που μπορεί να έχει δραματικές συνέπειες για την περιοχή.

Είναι επίσης γεγονός ότι, με εξαίρεση την Αλβανία και το Κόσοβο η ρωσική επιρροή φτάνει παντού.

Στην Βόρεια Μακεδονία η Μόσχα επιχείρησε να αποτρέψει την επίλυση της διαφοράς για το όνομα με την Ελλάδα, δεδομένου ότι αυτό θα οδηγούσε στην ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ, όπως και έγινε. Με εκατοντάδες, έως τότε ανύπαρκτα σάιτ, προσπάθησε να στρέψει την κοινή γνώμη κατά της συμφωνίας, με το επιχείρημα ότι αυτή `παραδίδει τη χώρα στους Αλβανούς' (!) , απευθυνόμενη έτσι στους βαθύτερους φόβους των Σλαβομακεδόνων, κάτι που προφανώς δεν είχε καμία σχέση με τη συμφωνία. Στην Ελλάδα ήταν πίσω από τις μεγάλες διαδηλώσεις στην Βόρεια Ελλάδα και η προσπάθεια επηρεασμού ήταν όσο μεγάλη, ώστε να αναγκαστεί η τότε κυβέρνηση να απελάσει δυο Ρώσους διπλωμάτες.

Στην περίπτωση του Μαυροβουνίου η απόπειρα επιρροής ήταν ανάλογη. Με παρεμβάσεις στις κρίσιμες εκλογικές του 2016 προσπάθησε να αποτρέψει την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ, στηρίζοντας την φιλορωσική αντιπολίτευση. Φέρεται μάλιστα να είναι πίσω από την απόπειρα πραξικοπήματος την ίδια την ημέρα των εκλογών.

Στενότερος σύμμαχος της Μόσχας παραμένει πάντως η Σερβία. Η τραυματική εμπειρία των βομβαρδισμών του 1999 οδήγησε σε έντονο αντιαμερικανισμό της κοινής γνώμης αλλά παράλληλη επιθυμία ένταξης στην ΕΕ. Η στενή σχέση της Μόσχας με τη Σερβία υπερβαίνει την ενεργειακή εξάρτηση ή την κοινή ορθόδοξη παράδοση. Η Σερβία έχει ανάγκη το ρωσικό βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας για να εμποδιστεί η ένταξη του Κόσοβο στον ΟΗΕ ως ανεξάρτητη χώρα, νούμερο ένα θέμα στη χώρα .

Αλλά ο πιο αδύνατος κρίκος μέσω του οποίου η ρωσική επιρροή μπορεί να γίνει καταστροφική στην περιοχή είναι η Βοσνία Ερζεγοβίνη. Τους τελευταίους μήνες, η σερβική συνιστώσα της Συνομοσπονδίας , η Republika Srpska, έχει αποσυρθεί από όλους τους κρατικούς θεσμούς και μόνο στο όνομα παραμένει μέρος της Βοσνίας. Πρόκειται για μια de facto απόσχιση . Το αδύναμο αυτό μόρφωμα μπορεί να γίνει ιδεώδες εργαλείο της Μόσχας για αναταραχή αλλά και ανακατατάξεις στα Βαλκάνια. Δεν είναι τυχαίο ότι η ΕΕ πριν λίγες εβδομάδες σχεδόν διπλασίασε την παρουσία της στην Βοσνία με 500 επιπλέον εφεδρικό προσωπικό στην Στρατιωτική Επιχείρηση ALTHEA που διατηρεί εδώ και χρόνια εκεί.

Όμως υπάρχουν ευθύνες για την σημερινή κατάσταση και αυτές ανήκουν στην ΕΕ. Μετά την ένταξη της Κροατίας στην ´Ενωση το 2013, τα κράτη μέλη έχασαν το ενδιαφέρον τους για την περιοχή. Οι υποσχέσεις για ένταξη έμειναν στα λόγια και η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία, για τις οποίες έχει αποφασιστεί να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις δεν έχουν πάρει ακόμη ημερομηνία έναρξης.

Το παιχνίδι είναι στα χέρια της Ένωσης: τώρα πλέον δεν υπάρχουν δικαιολογίες για περαιτέρω καθυστερήσεις ή κωλυσιεργία. Η προώθηση της ευρωπαϊκής προοπτικής των δυτικών Βαλκανίων αναδεικνύεται σε ζήτημα κεντρικό για τη σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής. Στα πλαίσια αυτά, ίσως ήρθε η ώρα να σπάσει ένα ταμπού: η ελληνική πλευρά πρέπει να εξετάσει σοβαρά το ζήτημα της αναγνώρισης του Κόσοβο, ως μέσου περαιτέρω σταθεροποίησης της περιοχής. Δεν έχουμε πλέον την πολυτέλεια για μαύρες τρύπες στην Βαλκανική. Η αναγνώριση του Κόσοβο θα βάλει παράλληλα φραγμό στην ρητορική περί Μεγάλης Αλβανίας και ενοποίησης του αλβανικού χώρου, που σοβεί για χρόνια.

Είναι δυστύχημα ότι η χώρα μας είναι τα τελευταία χρόνια απούσα από τα τεκταινόμενα και τις διεργασίες στα Βαλκάνια. Τη στιγμή ακριβώς που η συμβολή της και η διαμεσολάβηση της θα ήταν σημαντικότερη από ποτέ , που θα μπορούσε να οικοδομήσει πάνω στην επιτυχία της Συμφωνίας των Πρεσπών, η ελληνική κυβέρνηση επιλέγει να απέχει από κάθε διπλωματική ενέργεια ή δράση στην περιοχή. Έτσι τον ρόλο που θα μπορούσαμε να διαδραματίσουμε τον αναλαμβάνουν άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. Δυστυχώς, η ιστορία δείχνει ότι τέτοιες επιλογές πάντα πληρώνονται ακριβά.

*Η Μαριλένα Κοππά είναι Αναπληρ. καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Μέλος ΔΣ του ΙΔΙΣ

Πηγή: ieidiseis.gr